ތަޖިކިސްތާން
| Republic of Tajikistan Ҷумҳурии Тоҷикистон Jumhurii Tojikiston |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Anthem: Surudi Milli | ||||||
.svg) |
||||||
| Capital and largest city | Dushanbe 38°33′N 68°48′E / 38.550°N 68.800°E | |||||
| Official languages | Tajik[1][2] | |||||
| Language for inter-ethnic communication |
Russian[3] | |||||
| Demonym | Tajikistani[4] | |||||
| Government | Unitary presidential republic | |||||
| - | President | Emomalii Rahmon | ||||
| - | Prime Minister | Oqil Oqilov | ||||
| Independence | ||||||
| - | Establishment of the Samanid Empire | 875 AD | ||||
| - | Declared | September 9, 1991 | ||||
| - | Completed | December 25, 1991 | ||||
| Area | ||||||
| - | Total | 143,100 km2 (102nd) 55,251 sq mi |
||||
| - | Water (%) | 1.8 | ||||
| Population | ||||||
| - | 2009 estimate | 7,349,145[4] (97th) | ||||
| - | 2000 census | 6,127,000 | ||||
| - | Density | 48.6/km2 (155th) 125.8/sq mi |
||||
| GDP (PPP) | 2008 estimate | |||||
| - | Total | $13.062 billion[5] (133rd) | ||||
| - | Per capita | $2,022[5] (187) | ||||
| GDP (nominal) | 2008 estimate | |||||
| - | Total | $5.135 billion[5] | ||||
| - | Per capita | $795[5] | ||||
| Gini (2004) | 33.59 medium |
|||||
| HDI (2007) |  0.688[6]Error: Invalid HDI value · 127th |
|||||
| ކަރަންސީ | Somoni (TJS) | |||||
| Time zone | TJT (UTC+5) | |||||
| ޑްރައިވްސް | right | |||||
| Calling code | 992 | |||||
| އިންޓަރނެޓް ޓީއެލްޑީ | .tj | |||||
| 1. | Estimate from State Statistical Committee of Tajikistan, 2008; rank based on UN figures for 2005. | |||||
ތަޖިކިސްތާނަކީ މެދުތެރޭ އޭޝިޔާއަށް ނިސްބަތްވާ ބިން ބަންދު ޤައުމެކެވެ.
އަވަސް ކަޅިއަކުން ބަލައިލުމެއް[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]
ތަޖިކިސްތާނުގެ ރަސްމީ ބަހަކީ ތަޖިކް ބަހެވެ. މިއީ ފާރިސީ ބަހުގެ ވައްތަރެކެވެ. އެހެން ނަސްލުތަކުގެ މީހުންނާ މުޢާމަލާތް ކުރުމުގެ ގޮތުން ރޫސީ ބަސް ބޭނުން ކުރެވެއެވެ. އިނގިރޭސި ބަހުން މި ޤައުމުގެ މީހުންނަށް ކިޔަނީ ތަޖިކިސްތާނީސްްއެވެ. ޤައުމުގެ އެންމެ ބޮޑު ޝަހަރަކީ ދުޝަންބޭއެވެ. މި ޤައުމުގެ ވެރިރަށަކީ ވެސް މިއީއެވެ. މިއީ ރިޔާސީ ޖުމްހޫރިއްޔާއެއް އޮންނަ ޔުނިޓަރީ ދައުލަތެކެވެ. ޤައުމުގެ އާބާދީއަކީ 6 މިލިއަނެވެ. އެހެންކަމާއެކު، މިއީ ދުނިޔޭގައި 99 ވަނައަށް އެންމެ އާބާދީ ބޮޑު ޤައުމެވެ. ބިމުގެ ބޮޑުމިނަކީ 143100 އަކަކިލޯމީޓަރެވެ. ދުއްވާއެއްޗެހި ދުއްވަނީ ކަނާތްފަރާތުންނެވެ. އިންޓަނެޓް ކޯޑަކީ tj. އެވެ. ކޯލިން ކޯޑަކީ +992 އެވެ. ފައިސާގެ ގޮތުން ބޭނުންކުރަނީ ސޮމޮނީއެވެ.
ނަން[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]
“ތަޖިކިސްތާން” މި ބަހުގެ މާނައަކީ ތަޖިކުންގެ ބިމެވެ.
ޖުޣުރާފީ[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]
ތަޖިކިސްތާނުގެ ދެކުނުގައި އޮތީ އަފްޣާނިސްތާނެވެ. ހުޅަނގުގައި އޮތީ އުޒްބެކިސްތާނެވެ. އުތުރުގައި އޮތީ ކިރްގިސްތާނެވެ. އިރުމަތީގައި އޮތީ ޕީޕަލްސް ރިޕަބްލިކް އޮފް ޗައިނާއެވެ. ތަޖިކިސްތާނާއި ޕާކިސްތާނާ ދެމެދު އޮޮތީ ވަކާން ކޮރިޑޯއެވެ.
ތާރީޚު[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]
ޢީސާއީ މީލާދުގެ 4000 އަހަރު ކުރީއްސުރެ ފެށިގެން މިއަދުގެ ތަޖިކިސްތާން އޮތް ސަރަޙައްދުގައި މީހުން ދިރިއުޅެމުން ގެންދެއެވެ. މި ސަރަޙައްދު އޮންނަނީ އެކި ޒަމާންތަކުގައި އެކި ވެރިކަން ދަށުގައެވެ. އެންމެ ގިނަ ދުވަހު މިތަން އޮތީ ފާރިސީ ވެރިކަމުގެ ދަށުގައެވެ. ތަޖިކިސްތާނަކީ ޤަދީމީ ކަންބޯޖާގެ ބައެކެވެ. ތަޖިކިސްތާނަށް މުސްލިމުން ވަދެފައިވަނީ މީލާދީން 7 ވަނަ ޤަރުނުގައެވެ. މި ހިސާބުގެ ޝަހަރުތަކުގެ ތެރެއިން ބުޚާރާ އާއި ސަމަރްގަންދަކީ މުސްލިމުންގެ ކުރިއެރުން ފާހަގަ ވެގެންދާ ދެ ޝަހަރެވެ. މި ދެ ޝަހަރު ވެސް އޮންނަނީ މިހާރުގެ އުޒްބެކިސްތާނުގައެވެ. ޢީސާއީ މީލާދުގެ 600 ވަރަކަށް އަހަރު ކުރީން ޔަހޫދީންގެ ބަޔަކު ތަޖިކިސްތާން ސަރަޙައްދަށް އައި ކަމަށް ބުނެވެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް މީލާދީން 20 ވަނަ ޤަރުނާ ހަމަޔަށް މިހާރުގެ ޔަހޫދީންގެ ބަޔަކު ތަޖިކިސްތާނަށް ވަދެފައެއް ނުވެއެވެ. މީލާދީން 19 ވަނަ ޤަރުނުގައި ރޫސީން، މެދުތެރޭ އޭޝިޔާގެ ޤައުމުތަކަށް ވެރިވާން ފެށިއެވެ. މީލާދީން 1864 ވަނަ އަހަރާއި 1885 ވަނަ އަހަރާ ދެމެދު، މިހާރުގެ ތަޖިކިސްތާނު އޮތް ބިން ރޫސީންގެ އަތް ދަށަށް އެއްކޮށް ދިޔައެވެ. މިހާރުގެ ތަޖިކިސްތާނު ޤައުމެއްގެ ގޮތުގައި ސިފަ ކުރެވިފައިވަނީ ތަޖިކުންގެ ބޮޑު އާބާދީއެއް ސަރަޙައްދަށް ބަލާފައެވެ. މީލާދީން 1917 ހިސާބުގައި ދީނާ އިދިކޮޅު ބަޔަކު ނުކުމެ ވަނީ މުސްލިމުންނާއި ނަޞާރާއިންނާއި ޔަހޫދީންގެ ތެރެއިން އެތައް ބަޔަކު މަރައި، މިސްކިތްތަކާއި ކަނީސާތަކާއިި ސިނަގޮގްތައް އަންދާލާފައެވެ. މީލާދީން 1924 ވަނަ އަހަރު އުޒްބެކިސްތާނުގެ ތެރޭގައި އޮތް ވަކި ޒާތީ ވެރިކަމެއް އޮތް ތަނެއްގެ ގޮތުގައި ތަޖިކް ޖުމްހޫރިއްޔާ ކަނޑައެޅުނެވެ. އެހެން ނަމަވެސް 1929 ގައި ތަޖިކް ޖުމްހޫރިއްޔާއަކީ ވަކި ޖުމްހޫރިއްޔާއެއް ކަމުގައި ކަނޑައެޅުނެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ބުޚާރާ އާއި ސަމަރްގަންދް ފަދަ ތަޖިކުން ގިނަ ޝަހަރުތައް އުޒްބެކިސްތާނުގެ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ދެމިއޮތީއެވެ. ތަޖިކިސްތާން މިނިވަންވެފައިވަނީ 1991 ވަނަ އަހަރުގެ ޑިސެންބަރުން 25 ގައެވެ.
ޑެމޮގްރަފިކްސް[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]
ތަޖިކިސްތާނުގެ އާބާދީގައި މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ހިމެނެނީ ތަޖިކް ނަސްލުގެ މީހުންނެވެ. މީގެ އިތުރުން އުޒްބެކުންނާއި ރޫސީން ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ތަޖިކިސްތާނުގެ އާބާދީގެ ތެރޭގައި ހިމެނެއެވެ.
ސަގާފަތު[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]
ސަގާފަތަށް ބަލާއިރުގައި އީރާނީންނާއި ތަޖިކުންނަކީ އެއް ބައެކެވެ. ތަޖިކިސްތާނުގެ ގިނަ މީހުންނަކީ ލިޔަން ކިޔަން ދަންނަ މީހުންނެވެ.
އިޤްތިޞާދު[އުނިއިތުރު ގެންނަވާ]
ތަޖިކިސްތާނަކީ މުޅި މެދުތެރޭ އޭޝިޔާގައި ވެސް އޮތް އެންމެ ފަޤީރު އެއް ޤައުމުގެ ގޮތުގައި އޮތް ޤައުމެކެވެ. މިއީ އެ ޤައުމުގައި ދެމިގެން ދިޔަ އަހްލީ ހަނގުރާމައިގެ ސަބަބުން ދިމާވި ކަމެކެވެ. އެ ޤައުމުގެ ޖީ.ޑީ.ޕީ ޕަރކެޕިޓާ އަކީ 2022 ޑޮލަރެވެ.
- ↑ Constitution of the Republic of Tajikistan, November 6, 1994, Article 2.
- ↑ According to the law signed on Oct. 6, 2009, government documents must be written only in Tajik (http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5jLJnxvR7y69z29eejXVylsz4UvWA).
- ↑ Despite legal dispositions imposing government documents to be written only in Tajik, the Constitution keeps mentionning Russian as the "language for interethnic communication" (http://www.tajik-gateway.org/index.phtml?lang=ru&id=874)
- ↑ 4.0 4.1 The World Factbook, People of Tajikistan
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 "Tajikistan". International Monetary Fund. Retrieved 2009-10-01.
- ↑ "Human Development Report 2009: Tajikistan". The United Nations. Retrieved 2009-10-18.