އެލިޒަބަތު ދެވަނަ

އެލިޒަބަތު ދެވަނަ (އެލިޒަބަތު އެލެގްޒެންޑްރާ މޭރީ؛ 21 އޭޕްރީލް 1926 – 8 ސެޕްޓެމްބަރ 2022) އަކީ 6 ފެބްރުއަރީ 1952 އިން ފެށިގެން 2022 ވަނަ އަހަރު އަވަހާރަވުމާ ހަމައަށް އިނގިރޭސިވިލާތާއި ކޮމަންވެލްތުގެ އެހެން ދާއިރާތަކުގެ ރާނީ އެވެ އޭނާ މަރުވިއިރު 15 ސަރަހައްދެއްގެ ރަސްގެފާނުގެ ގޮތުގައި ދެމިހުއްޓެވެ. އެކަމަނާގެ 70 އަހަރާއި 214 ދުވަހުގެ ވެރިކަމަކީ އިނގިރޭސިވިލާތުގެ އެއްވެސް ރަސްގެފާނަކަށް ނުވަތަ އަންހެން ރަސްގެފާނަކަށް ވުރެ ދިގު ވެރިކަމެއް ކަމަށާއި، ތާރީހުގައި ވެސް އިސްވެރި ދައުލަތެއްގެ އެއްވެސް ރަސްގެފާނެއްގެ ވެރިކަމެއް ކަށަވަރުވެފައިވާ ދެވަނައަށް އެންމެ ދިގު ވެރިކަމެވެ.

އެލިޒަބަތު އުފަންވީ ލަންޑަންގެ މޭފޭއާ އަށް އޭނާގެ ބައްޕަގެ ފަރާތުން ކާފަ ޖޯޖް ފަސްވަނަ ރަސްގެފާނުގެ ވެރިކަމުގައި ކަމަށާއި އޭނާ އަކީ ޔޯކްގެ ޑޫކް އެންޑް ޑަޗެސް (ފަހުން ކިންގް ޖޯޖް ހަވަނަ އާއި ރާނީ އެލިޒަބަތު ދަ ކުއީން މަންމަ) ގެ ފުރަތަމަ ދަރިފުޅެވެ. އޭނާގެ ބައްޕަ ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ 1936 ވަނަ އަހަރު އޭނާގެ ބޭބެ އެޑްވާޑް އަށާރަވަނަ ވެރިކަމުން ދުރުވުމުން ކަމަށާއި، އޭގެ ސަބަބުން ދިހަ އަހަރުގެ ޕްރިންސެސް އެލިޒަބަތު ވާރިސެއް ކަމަށް ބެލެވޭ ކަމަށް ވެސް ވިދާޅުވި އެވެ. ގޭގައި އަމިއްލައަށް ތައުލީމު ހާސިލް ކުރެއްވި އިރު، ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު އާންމު މަސްއޫލިއްޔަތުތައް އަދާކުރައްވަން ފެއްޓެވީ، އޮކްސިލިއަރީ ޓެރިޓޯރިއަލް ސާވިސްގައި ޚިދުމަތް ކުރައްވަމުންނެވެ. ނޮވެމްބަރު 1947 ގައި ގްރީސް އާއި ޑެންމާކުގެ ކުރީގެ ޕްރިންސެއް ކަމަށްވާ ފިލިޕް މައުންޓްބެޓެން އާއި ކައިވެނި ކުރެއްވި އިރު، 2021 ވަނަ އަހަރު އޭނާ އަވަހާރަވުމާ ހަމައަށް އެމީހުންގެ ކައިވެނި 73 އަހަރު ވަންދެން ދެމިގެން ދިޔަ އެވެ.

1952 ވަނަ އަހަރުގެ ފެބްރުއަރީ މަހު ބައްޕަ އަވަހާރަވުމުން، އެލިޒަބަތު - އޭރު އުމުރުން 25 އަހަރު - ކޮމަންވެލްތުގެ މިނިވަން ހަތް ގައުމެއްގެ ރާނީއަކަށް ވެވަޑައިގަތީ: އިނގިރޭސިވިލާތް، ކެނެޑާ، އޮސްޓްރޭލިއާ، ނިއުޒީލެންޑް، ދެކުނު އެފްރިކާ، ޕާކިސްތާން، އަދި ސިލޯން (މިއަދު ރާއްޖެގެ ނަމުން މަޝްހޫރު)، އެސް ހަމައެހެންމެ ކޮމަންވެލްތުގެ ވެރިޔާގެ މަގާމުވެސް އަދާކުރައްވައެވެ. އެލިޒަބަތު ދުސްތޫރީ ރަސްގެފާނެއްގެ ގޮތުގައި ވެރިކަން ކުރެއްވީ އުތުރު އަޔަލޭންޑްގެ ޓްރަބަލްސް، އިނގިރޭސިވިލާތުގައި ޑިވޮލޫޝަން، އެފްރިކާ އިސްތިއުމާރު ނައްތާލުމާއި، އިނގިރޭސިވިލާތް ޔޫރަޕިއަން ކޮމިއުނިޓީތަކާ ގުޅުމުގެ އިތުރުން އޭގެ ފަހުން ވަކިވުން ފަދަ ބޮޑެތި ސިޔާސީ ބަދަލުތަކުގެ ތެރެއިންނެވެ. ސަރަޙައްދުތަކަށް މިނިވަންކަން ލިބި ބައެއް ސަރަޙައްދުތައް ޖުމްހޫރިއްޔާތަކަށް ބަދަލުވުމުން ވަގުތު ފާއިތުވަމުން ދިޔަ ވަރަކަށް އެކަމަނާގެ ސަރަޙައްދުތަކުގެ އަދަދު ތަފާތުވިއެވެ. ރާނީގެ ހައިސިއްޔަތުން އެލިޒަބަތު އަށް ޚިދުމަތް ކުރެއްވީ އޭނާގެ ދާއިރާތަކުގެ ތެރެއިން 170 އަށް ވުރެ ގިނަ ބޮޑުވަޒީރުންނެވެ. އެކަމަނާގެ ގިނަ ތާރީހީ ދަތުރުތަކާއި ބައްދަލުވުންތަކުގެ ތެރޭގައި 1986 ވަނަ އަހަރު ޗައިނާއަށް، 1994 ވަނަ އަހަރު ރަޝިޔާއަށް، އަދި 2011 ވަނަ އަހަރު ރިޕަބްލިކް އޮފް އަޔަލޭންޑަށް ކުރެއްވި ދައުލަތުގެ ދަތުރުތަކާއި، ފަސް ޕޯޕަކާއި އެމެރިކާގެ ސަތާރަ ރައީސުންނާ ބައްދަލުކުރެއްވިއެވެ.

މުހިންމު ހަރަކާތްތަކުގެ ތެރޭގައި 1953 ވަނަ އަހަރު އެލިޒަބަތު ތަޚުތަށް އިށީނދެވަޑައިގަތުމާއި 1977، 2002، 2012 އަދި 2022 ވަނަ އަހަރު ރިހި، ރަން، ޑައިމަންޑް، އަދި ޕްލެޓިނަމް ޖުބިލީ ފާހަގަކުރުން ހިމެނެއެވެ. ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން ޖުމްހޫރީ ޝުއޫރުތަކާއި އާއިލާއަށް މީޑިއާގެ ފާޑުކިޔުންތައް ކުރިމަތިވި ނަމަވެސް - ޚާއްސަކޮށް ދަރިންގެ ކައިވެނިތައް ރޫޅި، 1992 ވަނަ އަހަރު އޭނާގެ އެނަސް ހޮރިބިލިސް އަދި 1997 ވަނަ އަހަރު ކުރީގެ ދަނބިދަރި ޑަޔާނާ މަރުވުމުން - އެމެރިކާގެ ރަސްކަމުގެ ވެރިކަމަށް ތާއީދު ކުރުމެވެ މުޅި އުމުރުގައި ވެސް ކިންގްޑަމް އެއްގޮތަކަށް ވެސް މަތީގައި އޮތްއިރު، އޭނާގެ އަމިއްލަ މަގުބޫލުކަން ވެސް މަތީގައި އޮތެވެ. އެލިޒަބަތު އުމުރުން 96 އަހަރުގައި ބާލްމޯރަލް ކަސްޓަލްގައި މަރުވިއިރު، އޭނާގެ ފަހަތުން ވެރިކަމަށް ވަޑައިގަތީ އޭނާގެ ދޮށީ ދަރިފުޅު ޗާލްސް ތިންވަނަ އެވެ.

ޅައުމުރުގެ ކުރީކޮޅު

ޕޯޓްރެއިޓް ބައި ފިލިޕް ޑި ލާސްލޯ، 1933

އެލިޒަބަތު އުފަންވެވަޑައިގަތީ 21 އޭޕްރީލް 1926 ގައި ޕްރިންސް އަލްބަރޓް، ޑޫކް އޮފް ޔޯކް (ފަހުން ކިންގް ޖޯޖް ހަވަނަ) އާއި އޭނާގެ އަންހެނުން އެލިޒަބަތު، ޑަޗެސް އޮފް ޔޯކް (ފަހުން ރާނީ އެލިޒަބަތު ދަ ކުއީން މަންމަ) ގެ ފުރަތަމަ ދަރިފުޅަށެވެ. އޭނާގެ ބައްޕައަކީ ޖޯޖް ފަސްވަނަ ރަސްގެފާނާއި ރާނީ މެރީގެ ދެވަނަ ދަރިކަލުން ކަމަށާއި، މަންމައަކީ ސްކޮޓްލޭންޑްގެ އާރިސްޓޮކްރެޓް ކްލޯޑް ބޯވްސް-ލިއޮން، ސްޓްރެތްމޯރ އަދި ކިންގްހޯންގެ 14 ވަނަ އާލްގެ އެންމެ ހަގު ދަރިކަނބަލުން ކަމަށެވެ. އެކަމަނާ ވިހެއީ 02:40 (ޖީއެމްޓީ) ގައެވެ.މައިފެއާގެ 17 ބްރޫޓަން ސްޓްރީޓްގައި ހުންނަ އޭނާގެ މަންމަގެ ކާފަގެ ލަންޑަންގެ ގެއެއްގައި ސިޒޭރިއަން ހަދައިގެންނެވެ. ޔޯކްގެ އެންގްލިކަން އާރކްބިޝޮޕް ކޮސްމޯ ގޯޑަން ލެންގް 29 މެއިގައި ބަކިންހަމް ޕެލަސްގެ އަމިއްލަ ޗެޕަލްގައި ނަމާދު ކުރެއްވިއިރު، އޭނާއަށް ނަން ދީފައިވަނީ މަންމަގެ ނަމުން އެލިޒަބަތު އެވެ؛ މީގެ ހަ މަސް ކުރިން މަރުވި އޭނާގެ ބައްޕަގެ ފަރާތުން ބޮޑު ކާފައަށް ފަހު އެލެގްޒެންޑްރާ؛ އަދި މަރިޔަމްގެފާނުގެ ބައްޕަގެ ކާފައަށް ފަހުގައެވެ. ފުރަތަމަ ކިޔާ ގޮތަށް ބަލާއިރު، ގާތް އާއިލާއިން އޭނާއަށް ކިޔާފައިވަނީ "ލިލިބެޓް" އެވެ. ލޯބިން "ކާފަ އިނގިރޭސިވިލާތް" އޭ ކިޔާ ކާފަ ޖޯޖް ފަސްވަނަ އޭނާގެ ލޯބިވެރިޔާ ކަމަށާއި، 1929 ވަނަ އަހަރު އޭނާގެ ސީރިއަސް ބަލިމަޑުކަމުގެ ތެރޭގައި ގަވާއިދުން ޒިޔާރަތް ކުރުމުން މަޝްހޫރު ނޫސްތަކާއި ފަހުގެ ބަޔޮގްރަފަރުން އޭނާގެ ރޫހު އުފުލި، ރަނގަޅުވުމަށް އެހީތެރިވި ކަމަށް ވެސް ބުންޏެވެ.

އެލިޒަބަތު ގެ ހަމައެކަނި އެއްބަނޑު އެއްބަފާ ޕްރިންސެސް މާގަރެޓް އުފަންވީ 1930 ވަނަ އަހަރު ކަމަށާއި މި ދެ ޕްރިންސެސް ތައުލީމު ހާސިލް ކުރީ ގޭގައި މަންމަ އާއި ގަވަރުނަރު މެރިއަން ކްރޮފޯޑްގެ ބެލުމުގެ ދަށުން ކަމަށެވެ. ފިލާވަޅުތައް ބިނާވެފައިވަނީ ތާރީޚާއި ބަހާއި އަދަބިއްޔާތާއި މިއުޒިކަށެވެ. އެލިޒަބަތު އާއި މާގަރެޓްގެ ކުޑައިރުގެ އަހަރުތަކުގެ ބަޔޮގްރަފީއެއް ކަމަށްވާ ދަ ލިޓްލް ޕްރިންސެސްސް ގެ ނަމުގައި ކްރޮފޯޑް 1950 ވަނަ އަހަރު ޝާއިއުކުރިއިރު، އެކަމުގެ ސަބަބުން ޝާހީ އާއިލާ ވަރަށް ބޮޑަށް ކަންބޮޑުވި އެވެ. އެ ފޮތުގައި އެލިޒަބަތު އަސްތަކާއި ބުޅަލަށް ލޯބިކުރާ ގޮތާއި، އޭނާގެ ތަރުތީބުކަމާއި، ޒިންމާދާރުކަމުގެ ނަޒަރިއްޔާތު ބަޔާންކޮށްފައިވެއެވެ. އަނެއް ބަޔަކު މިފަދަ ފާހަގަތައް ތަކުރާރު ކުރި: ވިންސްޓަން ޗާޗިލް އެލިޒަބަތު އުމުރުން ދެ އަހަރުގައި ސިފަކުރެއްވީ "ކެރެކްޓަރެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އޭނާގެ ކިބައިގައި ތުއްތު ކުއްޖެއްގައި ހައިރާން ކުރުވަނިވި ބާރާއި ރިފްލެކްޓިވްނެސްގެ ވައިރޯޅިއެއް ހުރެއެވެ." އޭނާގެ އެއްބަނޑު އެއްބަފާ ކޮއްކޮ މާގަރެޓް ރޯޑްސް ސިފަކުރި ގޮތުގައި އޭނާ އަކީ "ޖޯލީ ކުޑަ އަންހެން ކުއްޖެއް ނަމަވެސް އަސާސީ ގޮތުން ބުއްދިވެރި އަދި ރަނގަޅު ސުލޫކެއްގެ މީހެއް" އެވެ. އެލިޒަބަތުގެ ކުރީގެ ޙަޔާތް މުހިންމު ގޮތެއްގައި ހޭދަކުރެއްވީ 145 ޕިކާޑިލީ (ލަންޑަންގައި ހުންނަ އެމީހުންގެ ޓައުން ހައުސް) އާއި ވިންޑްސަރުގެ ރޯޔަލް ލޮޖްގައި ހުންނަ ޔޯކް އާއިލާގެ ގެކޮޅުތަކުގައެވެ.

ބައްޕަގެ ރަސްކަމުގައިގެ ދުވަސްވަރު

ކާފަގެ ވެރިކަމުގައި އިނގިރޭސި ތަޚުތަށް ވަލީވެރިކަމުގެ ސަފުގައި އެލިޒަބަތު ތިންވަނަ ހޯދީ، އޭނާގެ ބޮޑު ބޭބެ, އެޑްވާޑް، ޕްރިންސް އޮފް ވޭލްސް އަދި އޭނާގެ ބައްޕަގެ ފަހަތުންނެވެ. އޭނާގެ އުފަންވުމުން އާންމުންގެ ޝައުގުވެރިކަން އުފެދުނު ނަމަވެސް، އެޑްވާޑް އަދިވެސް ކުޑައިރު، ކައިވެނިކޮށް އަމިއްލަ ދަރިން ލިބުމުގެ ފުރުސަތު ބޮޑުކަމުން، އެލިޒަބަތު ގެ ކުރިން ވަލީވެރިކަމުގެ ސަފުގައި ދަރިން ލިބޭނެ ކަމަށް ބެލެވުނެވެ. 1936 ވަނަ އަހަރު ކާފަ އަވަހާރަވެ، ބޮޑު ބޭބެ, އެޑްވާޑް ރަސްގެފާނުގެ މަގާމަށް ވަޑައިގަތުމުން، ބައްޕައަށް ފަހު ތަޚުތުގެ ސަފުގައި ދެވަނައަށް ވަޑައިގެންނެވި އެވެ. އެ އަހަރުގެ ފަހުކޮޅު އެޑްވާޑް ވެރިކަމުން ވަކިވެވަޑައިގަތީ، ވަރިވެފައިވާ އެމެރިކާގެ ސޯޝަލައިޓް ވޮލިސް ސިމްޕަސަން އާއި ކައިވެނި ކުރަން ހުށަހެޅުއްވުމުން ގާނޫނު އަސާސީގެ ދަތިކަމެއް އުފެދިގެން ދިޔަ ފަހުންނެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އެލިޒަބަތު ގެ ބައްޕަ ރަސްކަމަށް ވަޑައިގަތީ، ރަސްކަމުގެ ނަން ޖޯޖް ހަވަނަ ނަންގަވައިގެންނެވެ. އެލިޒަބަތު އަށް ބޭބެއިން ނެތުމުން، އޭނާ ވެގެން ދިޔައީ ވާރިސެއް ކަމަށް ބެލެވޭ ގޮތަށެވެ. އޭގެ ފަހުން އޭނާގެ މައިންބަފައިންނަށް ދަރިއަކު ލިބުނުނަމަ، އޭރު އަމަލުކުރަމުން ދިޔަ ފިރިހެން އިސްތިގުލާލުގެ ޕްރިމޯޖެނިޗަރ އިން ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަލީވެރިކަމުގެ ރޮނގުގައި އޭނާ ވާރިސެއް ކަމުގައި ވެގެން ދިޔައީސް އަދި އޭނާއަށް ވުރެ މަތީގައެވެ.

އެލިޒަބަތު ދުސްތޫރީ ތާރީޚުގެ އަމިއްލަ ޓިއުޝަން ހާސިލް ކުރެއްވީ އީޓަން ކޮލެޖުގެ ވައިސް ޕްރޮވޮސްޓް ހެންރީ މާޓެންގެ އަތުން ކަމަށާއި، ފަރަންސޭސި ބަސް ދަސްކުރެއްވީ ޖެހިޖެހިގެން ދިވެހި ބަހުން ވާހަކަ ދައްކާ ގަވަރުނަރުންގެ އަތުން ކަމަށެވެ. ޚާއްސަކޮށް ގާލް ގައިޑްސް ކުންފުންޏެއް ކަމަށްވާ 1 ވަނަ ބަކިންހަމް ޕެލަސް ކޮމްޕެނީ އުފެއްދީ އޭނާގެ އުމުރުގެ އަންހެން ކުދިންނާ އިޖުތިމާއީ ގުޅުން ބަދަހި ކުރެވޭނެ ގޮތަކަށެވެ. ފަހުން ސީ ރޭންޖަރެއްގެ ގޮތުގައި ނަންނޯޓް ކުރި އެވެ.

1939 ވަނަ އަހަރު އެލިޒަބަތު ގެ މައިންބަފައިން ވަނީ ކެނެޑާ އާއި އެމެރިކާ އަށް ދަތުރުކޮށްފައެވެ. 1927 ވަނަ އަހަރު އޮސްޓްރޭލިއާ އާއި ނިއުޒީލެންޑަށް ދަތުރުކުރި ދުވަސްވަރު ވެސް ވާ ފަދައިން، އެލިޒަބަތު ވެސް އާންމު ދަތުރުތައް ކުރަން މާ ކުޑަ ކަމަށް ހީވުމުން އިނގިރޭސިވިލާތުގައި ހުއްޓެވެ. މައިންބަފައިން ފުރައިގެން ދިޔައިރު "ކަރުނައިން ފުރިފައިވާ ގޮތަކަށް" ޝަބާނާ ފެނުނެވެ. އެމީހުން ގަވާއިދުން ލިޔެކިޔުންތައް ލިޔެ، އޭނާއާއި އޭނާގެ މައިންބަފައިން ފުރަތަމަ ޝާހީ ޓްރާންސްއެޓްލާންޓިކް ފޯނު ކޯލެއް ކުރީ 18 މެއިގައެވެ.

ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ

އޮކްސިލިއަރީ ޓެރިޓޯރިއަލް ސާވިސް ޔުނީފޯމްގައި، އޭޕްރީލް 1945

1939 ވަނަ އަހަރުގެ ސެޕްޓެމްބަރު މަހު އިނގިރޭސިވިލާތް ވަނީ ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައަށް ވަދެފައެވެ. ލޯޑް ހައިލްޝަމް ހުށަހެޅުއްވީ ޕްރިންސެސް އެލިޒަބަތު އާއި މާގަރެޓް ކެނެޑާއަށް ގެންދިއުމަކީ ލުފްޓްވާފޭ އިން ލަންޑަނަށް ގިނައިން ވައިގެ މަގުން ބޮން ގޮއްވާލުމުން ސަލާމަތްވުމަށް ކަމަށެވެ. މިކަމަށް އެމީހުންގެ މަންމަ ދެކޮޅު ހަދައި، "އަހަރެންނާ ނުލައި ކުދިން ނުދާނެ. އަހަރެން ރަސްގެފާނާ ނުލައި ނުދާނަން. އަދި ރަސްގެފާނު ދުވަހަކުވެސް ނުދާނެ" ކަމަށް އިއުލާން ކުރިއެވެ. ޕްރިންސެސް 1939 ވަނަ އަހަރުގެ ކްރިސްމަސް ދުވަހުގެ ނިޔަލަށް ސްކޮޓްލޭންޑްގެ ބާލްމޯރަލް ކަސްޓަލްގައި މަޑުކޮށް، ނޯފޯކްގެ ސެންޑްރިންހަމް ހައުސްއަށް ބަދަލުވި އެވެ. 1940 ވަނަ އަހަރުގެ ފެބްރުއަރީ މަހުން ފެށިގެން މެއި މަހުގެ ނިޔަލަށް ވިންޑްސަރުގެ ރޯޔަލް ލޮޖްގައި ވިންޑްސަރ ކަސްޓަލްއަށް ބަދަލުވެ، ކުރިއަށް އޮތް ފަސް އަހަރުގެ ބޮޑު ބައެއްގައި ދިރިއުޅުނެވެ. ވިންޑްސަރުގައި ޕްރިންސެސް އިން ކްރިސްމަސް ދުވަހު ޕެންޓޮމައިމްސް ސްޓޭޖް ކުރީ އަސްކަރީ ހެދުންތަކަށް ނިޓް ކުރުމަށް ޔަން ގަތް ކުއީންސް ވޫލް ފަންޑަށް އެހީތެރިވެދިނުމަށެވެ. 1940 ވަނަ އަހަރު އުމުރުން 14 އަހަރުގެ އެލިޒަބަތު ފުރަތަމަ ރޭޑިއޯ ބްރޯޑްކާސްޓް ކުރީ ބީބީސީގެ ޗިލްޑްރަންސް އަވަރ ގައި ސިޓީތަކުން ނެރެފައިވާ އެހެން ކުދިންނާ މުހާތަބު ކުރައްވަމުންނެވެ. އެކަމަނާ ވިދާޅުވީ "އަޅުގަނޑުމެންގެ ކެރޭ ކެޔޮޅުންނާއި ސިފައިންނާއި ވައިގެ ސިފައިންނަށް އެހީތެރިވުމަށް ކުރެވެން އޮތް ހުރިހާ މަސައްކަތެއް ކުރަން މަސައްކަތް ކުރަމުންދާއިރު، ހަނގުރާމައިގެ ނުރައްކަލާއި ހިތާމައިން އަޅުގަނޑުމެންގެ އަމިއްލަ ހިއްސާ ވެސް އުފުލަން. އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެނގޭ، އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން ކޮންމެ މީހަކަށް" ކަމަށެވެ ، ނިމުމުގައި ހުރިހާ ކަމެއް ރަނގަޅުވާނެ ކަމަށް."

1943 ވަނަ އަހަރު އެލިޒަބަތު ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ސޯލޯ ޕަބްލިކް ހާޒިރުވެވަޑައިގަތީ އޭގެ ކުރީ އަހަރު ކާނަލްގެ މަގާމަށް އައްޔަން ކުރެއްވި ގްރެނޭޑިއާ ގާޑްސް އަށް ކުރެއްވި ޒިޔާރަތެއްގަ އެވެ. 18 ވަނަ އުފަންދުވަސް ކައިރިވަމުން ދިޔައިރު، 1944 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައި މަހު އިޓަލީއަށް ޒިޔާރަތްކުރި ފަދަ ބައްޕަގެ ގާބިލްކަން ނެތް ނުވަތަ ރާއްޖެއިން ބޭރުގައި ނެތް ހާލަތެއްގައި ދައުލަތުގެ ފަސް ކައުންސެލަރުންގެ ތެރެއިން އެކަކުގެ ގޮތުގައި މަސައްކަތް ކުރެވޭނެ ގޮތަށް ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުން ގާނޫނަށް ބަދަލު ގެނެސްދިނެވެ އޮކްސިލިއަރީ ޓެރިޓޯރިއަލް ސާވިސްގައި އޮކްސިލިއަރީ ޓެރިޓޯރިއަލް ސާވިސްގައި އޮނަރަރީ ސެކަންޑް ސަބްއަލްޓަންއަކަށް އައްޔަން ކުރެއްވީ ސާވިސް ނަންބަރަކީ 230873 އެވެ.ޑްރައިވަރާއި މެކޭނިކެއްގެ ގޮތުގައި ތަމްރީނު ހޯއްދެވި އިރު، އޭގެ ފަސް މަސް ފަހުން ޝަރަފުވެރި ޖޫނިއާ ކޮމާންޑަރުގެ ރޭންކް (އެ ދުވަސްވަރު ކެޕްޓަނާ އެއްވަރުގެ އަންހެން) ރޭންކް ލިބުނެވެ.

އެލިޒަބަތު (އެންމެ ކަނާތްފަރާތުގައި) އާއިލާއާއި ވިންސްޓަން ޗާޗިލްއާއެކު ބަކިންހަމް ޕެލަސްގެ ބެލްކަނީގައި، 8 މެއި 1945 ޔޫރަޕްގެ ހަނގުރާމަ ނިމުނުއިރު، ވިކްޓަރީ އިން ޔޫރަޕް ޑޭގައި، އެލިޒަބަތު އާއި މާގަރެޓް ލަންޑަންގެ މަގުތަކުގައި އުފާފާޅުކުރަމުން ދިޔަ އެއްވެ ތިބި މީހުންނާ ސިއްރުން ގުޅިގެން އުޅުނެވެ. 1985 ވަނަ އަހަރު އެލިޒަބަތު މަދުން ނޫނީ ނުފެންނަ އިންޓަވިއުއެއްގައި ހަނދާން ކޮށްދިނީ، "... އަހަރެމެން މައިންބަފައިން ގާތު އަހާލީ ބޭރަށް ގޮސް އަމިއްލައަށް ބަލާލެވޭތޯ , އަހަރެމެން އެންމެން ހަމަ އުފަލާއި ލުއިކަމުގެ ތޫފާނެއްގެ މައްޗަށް ފޮހެލީ."

ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު އެލިޒަބަތު ވޭލްސްއާ އިތުރަށް ގުޅުވައިގެން ވެލްޝްގެ ގައުމިއްޔަތު ފިލުވައިލުމަށް ރޭވުންތައް ރާވާފައިވެ އެވެ. ކެއަރނަރފޯން ކަސްޓަލްގެ ކޮންސްޓަބަލް ނުވަތަ އުރުޑް ގޮބައިތު ސައިމްރޫ (ވެލްޝް ލީގް އޮފް ޔޫތު) ގެ ޕެޓްރޯނަރަކަށް އައްޔަން ކުރުން ފަދަ ހުށަހެޅުންތައް ދޫކޮށްލީ އިނގިރޭސިވިލާތް ހަނގުރާމަ ކުރަމުން ދިޔަ ދުވަސްވަރެއްގައި އުރުދުގައި އެލިޒަބަތު ޒަމީރުގެ ގޮތުން އިއުތިރާޒު ކުރާ މީހުންނާ ގުޅުވައިފާނެ ކަމުގެ ބިރު ގިނަ ސަބަބުތަކަކާ ހުރެއެވެ . ވެލްޝްގެ ސިޔާސީ ބޭފުޅުން ވަނީ އޭނާގެ 18 ވަނަ އުފަންދުވަހު ޕްރިންސެސް އޮފް ވޭލްސްގެ މަގާމަށް ހަދަން ލަފާދީފަ އެވެ. ހޯމް ސެކްރެޓަރީ ހަރބަޓް މޮރިސަން އެ ޚިޔާލަށް ތާއީދު ކުރެއްވި ނަމަވެސް ރަސްގެފާނު އެ ޚިޔާލަށް ދެކޮޅު ހެއްދެވީ އެފަދަ ލަގަބަކީ ހަމައެކަނި ޕްރިންސް އޮފް ވޭލްސްގެ އަނބިކަނބަލުންނަށް ނިސްބަތްވާ ލަގަބެއް ކަމަށާއި ޕްރިންސް އޮފް ވޭލްސް އަކީ އަބަދުވެސް ވާރިސެއް ކަމަށް ހީވުމުންނެވެ. 1946 ވަނަ އަހަރު ވޭލްސްގެ ނޭޝަނަލް އެއިސްޓެޑްފޯޑްގައި ގޯރސެޑް އޮފް ބާޑްސް އަށް ވަދެވަޑައިގެންނެވި އެވެ.

އެލިޒަބަތު ފުރަތަމަ ރާއްޖެއިން ބޭރަށް ދަތުރުކުރީ 1947 ވަނަ އަހަރު، މައިންބަފައިންނާއެކު ދެކުނު އެފްރިކާ ތެރެއިންނެވެ. މި ދަތުރުގެ ތެރޭގައި، އެކަމަނާގެ 21 ވަނަ އުފަންދުވަހު އިނގިރޭސި ކޮމަންވެލްތަށް ދެއްވި ބްރޯޑްކާސްޓެއްގައި، ތިރީގައި މިވާ ވަޢުދުވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ.

I declare before you all that my whole life, whether it be long or short, shall be devoted to your service and the service of our great imperial family to which we all belong. But I shall not have strength to carry out this resolution alone unless you join in it with me, as I now invite you to do: I know that your support will be unfailingly given. God help me to make good my vow, and God bless all of you who are willing to share in it.

ކައިވެނި

ކައިވެންޏަށްފަހު ފިލިޕްއާއެކު ބަކިންހަމް ޕެލަސްގައި، 1947 ވަނަ އަހަރު

އެލިޒަބަތު އޭނާގެ ކުރިއަށް އޮތް ފިރިމީހާ ގްރީސް އަދި ޑެންމާކުގެ ޕްރިންސް ފިލިޕް އާއި އަނެއްކާވެސް ބައްދަލުވި އެވެ. ޖުލައި މަހު ޑާޓްމައުތުގެ ރޯޔަލް ނޭވަލް ކޮލެޖުގައި ތިން ވަނަ ފަހަރަށް ބައްދަލުވުމަށް ފަހު، އެލިޒަބަތު - އުމުރުން އެންމެ 13 އަހަރު ނަމަވެސް - ބުނީ އުމުރުން 18 އަހަރުގެ ފިލިޕް އާއި ލޯބިވެ ސިޓީ ބަދަލުކުރަން ފެށި ކަމަށެވެ. ޖުލައި މަހުގެ 9 ވަނަ ދުވަހު އެމީހުންގެ އެންގޭޖްމަންޓް ރަސްމީކޮށް އިއުލާން ކުރިއިރު އޭނާގެ އުމުރަކީ 21 އަހަރެވެ.

އެ އެންގޭޖްމަންޓަށް ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ ޚިޔާލުތަފާތުވުމެއް އުފެދުނެވެ. ފިލިޕްގެ މާލީ ދަރަޖައެއް ނެތް، ބޭރު ޤައުމުތަކަށް އުފަން (މުޅި ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި ރޯޔަލް ނޭވީގައި ޚިދުމަތްކުރި އިނގިރޭސި ރައްޔިތެއް ނަމަވެސް)، އަދި ނާޒީ ގުޅުންތަކެއް ހުރި ޖަރުމަނުގެ މަތިވެރި މީހުންނާ ކައިވެނިކޮށްފައިވާ އަންހެން ކޮއްކޮތަކެއް ވެސް ހުއްޓެވެ. މެރިއަން ކްރޮފޯޑް ލިޔުއްވާފައިވަނީ "ރަސްގެފާނުގެ ބައެއް ލަފާދޭ މީހުން އޭނާ އަށް ރަނގަޅު ކަމަށް ނުދެކޭ. އޭނާއަކީ ގެއެއް ނުވަތަ ރަސްކަމެއް ނެތް ޕްރިންސެކެވެ. ބައެއް ކަރުދާސްތަކުގައި ފިލިޕްގެ ބިދޭސީ އަސްލުގެ ސްޓްރިންގްގައި ދިގު އަޑުގަދަ ރާގުތައް ކުޅެފައިވެ އެވެ." ފަހުން ލިޔެފައިވާ ބަޔޮގްރަފީތަކުގައި ރިޕޯޓްކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި އެލިޒަބަތު މަންމަ ފުރަތަމަ ޔޫނިއަންއާ މެދު ޝައްކުތަކެއް ހުރި ކަމަށާއި ފިލިޕް އަށް ޖެއްސުން ކޮށްފައި ވަނީ "ދަ ހޫން" ގެ ގޮތުގަ އެވެ. ނަމަވެސް ފަހުގެ ޙަޔާތުގައި ފިލިޕް އަކީ "އިނގިރޭސި ޖެންޓަލްމަންއެއް" ކަމަށް ބަޔޮގްރަފަރ ޓިމް ހީލްޑް އަށް ކިޔައިދިނެވެ.

ކައިވެންޏަށްފަހު ފިލިޕްއާއެކު ބަކިންހަމް ޕެލަސްގައި، ކައިވެނީގެ ކުރިން ފިލިޕް ވަނީ ގްރީކް އަދި ޑެންމާކުގެ ލަގަބުތަކުން ދުރުވެ، ރަސްމީކޮށް ގްރީކް އޯތޮޑޮކްސީން އެންގްލިކަން ދީނަށް ބަދަލުވެ، މަންމަގެ އިނގިރޭސި އާއިލާގެ ނަން ނަގައިގެން ލެފްޓިނެންޓް ފިލިޕް މައުންޓްބެޓެން ސްޓައިލް ގެންގުޅުއްވާފައެވެ. ކައިވެނީގެ ކުޑައިރުކޮޅެއް ކުރިން އޭނާއަށް ޑޫކް އޮފް އެޑިންބާރގް އުފެއްދެވިއިރު، އެ ސްޓައިލަށް އޭނާގެ ރޯޔަލް ހައިނެސް ލިބިވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އެލިޒަބަތު އާއި ފިލިޕް ކައިވެނި ކުރީ ނޮވެމްބަރު މަހުގެ 20 ވަނަ ދުވަހު ވެސްޓްމިންސްޓާ އެބީގަ އެވެ. އެމީހުންނަށް ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުން ކައިވެނީގެ ހަދިޔާތައް ލިބުނެވެ. އެލިޒަބަތު އޭނާގެ ގައުން (އެއީ ނޯމަން ހާޓްނެލް ފަރުމާކުރި) އަށް ބޭނުންވާ ތަކެތި ގަތުމަށް ރޭޝަން ކޫޕަން ބޭނުންވީ ހަނގުރާމައިގެ ފަނާވުމުން އިނގިރޭސިވިލާތް އަދި މުޅިން އަރައިގަނެވިފައި ނުވާތީ އެވެ. ހަނގުރާމައިގެ ފަހުގެ އިނގިރޭސިވިލާތުގައި ފިލިޕްގެ ޖަރުމަނުގެ ގުޅުންތައް، އޭގެ ތެރޭގައި އޭނާގެ ދިރިތިބި ތިން އަންހެން ކޮއްކޮ ހިމެނޭ ގޮތަށް، ކައިވެންޏަށް ދައުވަތު ދިނުމަކީ ބަލައިގަނެވޭނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. އަދި ކުރީގެ ރަސްގެފާނު އެޑްވާޑް އަށާރަވަނަ ޑޫކް އޮފް ވިންޑްސަރަށް ވެސް ދައުވަތެއް ދީފައެއް ނުވެއެވެ.

އެލިޒަބަތު އޭނާގެ ފުރަތަމަ ދަރިފުޅު ޕްރިންސް ޗާލްސް ވިހެއީ މިދިޔަ ނޮވެމްބަރު މަހު އެވެ. މީގެ އެއް މަސް ކުރިން ރަސްގެފާނު ވަނީ އޭނާގެ ދަރިންނަށް ޝާހީ ޕްރިންސް ނުވަތަ ޕްރިންސެސްގެ ސްޓައިލާއި ލަގަބު ބޭނުން ކުރުމުގެ ހުއްދަ ޕޭޓެންޓް ސިޓީތަކެއް ނެރެފަ އެވެ. ދެވަނަ ދަރިއެއް ކަމަށްވާ ޕްރިންސެސް އޭން އުފަންވީ އޮގަސްޓް މަހު އެވެ.

ކައިވެންޏަށް ފަހު އެ ދެމަފިރިން ވަނީ ޖުލައި މަހުގެ ނިޔަލަށް ވިންޑްސަރ ކަސްޓަލް ކައިރީގައި އޮންނަ ވިންޑްލްޝެމް މޫރު ކުއްޔަށް ހިފައިގެން ލަންޑަންގެ ކްލެރެންސް ހައުސްގައި ދިރިއުޅެން ފަށާފައެވެ. އަދި އާއި ދެމެދުގެ އެކި ދުވަސްވަރު ފިލިޕް ހުންނެވީ މޯލްޓާގެ އިނގިރޭސި ކްރައުން ކޮލޮނީގައި ރޯޔަލް ނޭވީގެ ޚިދުމަތްތެރި އޮފިސަރެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އޭނާ އާއި އެލިޒަބަތު ފިލިޕްގެ ދޮންބައްޕަ ލޯޑް މައުންޓްބެޓެންގެ ކުއްޔަށް ހިފާފައިވާ ގެ ކަމަށްވާ ވިލާ ގާޑަމަންޖިއާގައި ހުންނަ ގްވަރޑަމަނާއާ ކިޔާ ރަށެއްގައި އެއްފަހަރާ އެތައް މަހެއް ވަންދެން މޯލްޓާގައި މެދުކެނޑުމެއްނެތި ދިރިއުޅުނެވެ. އެމީހުންގެ ދެ ދަރިން ތިބީ އިނގިރޭސިވިލާތުގައެވެ.

ރަނިކަން

ތަޚުތުގެ ފޮޓޯ، 1953

އެ ދުވަސްވަރު ޖޯޖް ހަވަނަގެ ސިއްހީ ހާލަތު ދަށްވަމުން ދިޔަ ވަރަކަށް، އާންމު އިވެންޓްތަކުގައި އެލިޒަބަތު ގިނައިން އޭނާގެ ފަރާތުން ތެދުވެ އެވެ. އޮކްޓޯބަރު މަހު ކެނެޑާ އާއި ހެރީ އެސް ޓްރޫމަން އަށް ވޮޝިންޓަން ޑީސީ އަށް ޒިޔާރަތް ކުރެއްވިއިރު، އެކަމަނާގެ ޕްރައިވެޓް ސެކްރެޓަރީ މާޓިން ޗާޓަރިސް ގެންގުޅުއްވީ ދަތުރުގައި ހުއްޓާ ރަސްގެފާނު މަރުވެދާނެ ކަމުގެ ޑްރާފްޓް އެކްސެޝަން ޑިކްލެރޭޝަނެކެވެ. އޭގެ ކުރީކޮޅު އެލިޒަބަތު އާއި ފިލިޕް އިނގިރޭސިންގެ ކޮލޮނީ ކެންޔާގެ މަގުން އޮސްޓްރޭލިއާ އާއި ނިއުޒީލެންޑްގެ ދަތުރަކަށް ނިކުތެވެ. 6 ފެބްރުއަރީގައި ޓްރީޓޮޕްސް ހޮޓަލުގައި ރޭގަނޑެއް ހޭދަކުރުމަށްފަހު ކެންޔާގެ ގެ ސަގާނާ ލޮޖަށް އެނބުރި އައިސް ދެންމެ އެލިޒަބަތު ގެ ބައްޕަ މަރުވިކަމުގެ ޚަބަރު ލިބުނެވެ. ފިލިޕް އެ ޚަބަރު އާ ރާނީއަށް ފަޅާއަރުވާލިއެވެ. އެކަމަނާ އިޚްތިޔާރު ކުރެއްވީ އެލިޒަބަތު އޭނާގެ ރަސްކަމުގެ ނަމެއްގެ ގޮތުގައި ހިފެހެއްޓުމަށެވެ، އެހެންކަމުން އޭނާއަށް ކިޔަނީ އެލިޒަބަތު ދެވަނަ އެވެ. އެ އަދަދަކީ ސްކޮޓްލޭންޑްގައި ވެރިކަން ކުރެއްވި ފުރަތަމަ އެލިޒަބަތު ކަމުން، ސްކޮޓްލޭންޑްގެ ބައެއް މީހުންނަށް ރުޅިއަރުވާލި އެވެ. އެކަމަނާގެ މުޅި ސަރަހައްދުތަކުގައި ރާނީގެ ގޮތުގައި އިއުލާން ކުރެއްވުމުން، ޝާހީ ޕާޓީ އަވަސް އަވަހަށް އެނބުރި އިނގިރޭސިވިލާތަށް ދިޔައެވެ. އެލިޒަބަތު އާއި ފިލިޕް ބަދަލުވީ ބަކިންހަމް ޕެލަސް އަށެވެ.

އެލިޒަބަތު ވެރިކަމަށް ވަޑައިގަތުމާއެކު، އޭރު ކައިވެނިކޮށްގެން އުޅޭ އަންހެނުންގެ އާދައާ އެއްގޮތަށް، ޝާހީ ގެއިން އޭނާގެ ފިރިމީހާގެ ނަން ނަގާފާނެ ކަމަށް ހީވިއެވެ. ލޯރޑް މައުންޓްބެޓެން ވަކާލާތު ކުރެއްވީ ހައުސް އޮފް މައުންޓްބެޓެން އަށް ކަމަށާއި، ފިލިޕް ލަފާ ދެއްވީ ހައުސް އޮފް އެޑިންބާރގް އަށް، އޭނާގެ ޑައުކަލް ލަގަބަށް ފަހުގައެވެ. އިނގިރޭސި ބޮޑުވަޒީރު ވިންސްޓަން ޗާޗިލް އާއި އެލިޒަބަތު ގެ ކާފަ ރާނީ މެރީ ތާއީދު ކުރެއްވީ ހައުސް އޮފް ވިންޑްސަރ ހިފެހެއްޓުމަށެވެ. އެލިޒަބަތު 9 އޭޕްރީލްގައި އިއުލާނެއް ނެރުއްވީ ޝާހީ ގެކޮޅު ވިންޑްސަރެއްގެ ގޮތުގައި ދެމިއޮންނާނެ ކަމަށެވެ. ފިލިޕް ޝަކުވާ ކުރި ގޮތުގައި "ގައުމުގައި އަމިއްލަ ދަރިންނަށް ނަން ދިނުމުގެ ހުއްދަ ނުލިބޭ ހަމައެކަނި ފިރިހެނަކީ އަހަންނެވެ." އިން، މައުންޓްބެޓެން-ވިންޑްސަރ ގެ ނަން ގެންގުޅެފައިވަނީ ޝާހީ ލަޤަބުތައް ނުގެންގުޅޭ ފިލިޕް އާއި އެލިޒަބަތު ގެ ފިރިހެން ދަރިފަސްކޮޅަށެވެ.

ތަޚުތަށް އިށީނދެވަޑައިގަތުމަށް ތައްޔާރުވުމުގެ ތެރޭގައި ޕްރިންސެސް މާގަރެޓް އޭނާގެ ކޮއްކޮ ގާތު ބުނީ އޭނާ ބޭނުންވަނީ މާގަރެޓްގެ ކުރީގެ ކައިވެންޏުން ދެ ފިރިހެން ދަރިންނާއެކު 16 އަހަރު ދޮށީ ވަރިވެފައިވާ ޕީޓާ ޓައުންސެންޑާއެވެ. އެލިޒަބަތު އެމީހުންނަށް އެދުނީ އަހަރެއްހާ ދުވަހު މަޑުކުރުމަށެވެ؛ އޭނާގެ ޕްރައިވެޓް ސެކްރެޓަރީގެ ބަހުން ބުނާނަމަ، "ރާނީއަކީ ގުދުރަތީ ގޮތުން ޕްރިންސެސްއާ މެދު ހަމްދަރުދީއެއް ހުރި މީހެއް ނަމަވެސް އަހަރެންނަށް ހީވަނީ އޭނާ ހީކުރީ- އޭނާ އުންމީދު ކުރީ- ވަގުތު ދީފިނަމަ، އެ ގުޅުން ޕީޓަރ އައުޓް ވާނެހެން" ކަމަށެވެ. އިސް ސިޔާސީ ބޭފުޅުން މިމެޗާ ދެކޮޅު ހެދުމުން ވަރިވުމަށްފަހު އަލުން ކައިވެނި ކުރުމުގެ ހުއްދަ ޗާޗް އޮފް އިންގްލެންޑުން ނުދިނެވެ. މާގަރެޓް މަދަނީ ކައިވެންޏެއް ކުރިނަމަ، އޭނާގެ ވަލީވެރިކަމުގެ ހައްގުން ދުރުހެލިވާނެ ކަމަށް ބެލެވުނީހެވެ. މާގަރެޓް ނިންމީ ޓައުންސެންޑާއެކު ރާވާފައިވާ ރޭވުންތައް ދޫކޮށްލުމަށެވެ. އިން، އޭނާ ކައިވެނި ކުރެއްވީ ޖެހިގެން އައި އަހަރު އާލް އޮފް ސްނޯޑަންގެ މަގާމު ހޯދި އެންޓޯނީ އާމްސްޓްރަންގް-ޖޯންސް އާއެވެ. އެމީހުން ވަރިކޮށްފައިވަނީ؛ މާގަރެޓް އަނެއްކާ ކައިވެންޏެއް ނުކުރެއެވެ.

24 މާރޗްގައި ރާނީ މަރިޔަމް އަވަހާރަވި ނަމަވެސް، މަރިޔަމް އެދިވަޑައިގެންނެވި ގޮތަށް 2 ޖޫންގައި ރޭވިފައިވާ ގޮތަށް ތަޚުތަށް އިށީނދެގެން ދިޔައެވެ. ވެސްޓްމިންސްޓަރ އެބީގައި ބޭއްވި ތަޚުތުގެ ރަސްމިއްޔާތު ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ޓީވީން ދައްކާފައިވަނީ މަސްހުނިކުރުމާއި ކޮމިއުނިއަން ފިޔަވައި އެވެ. އެލިޒަބަތު ގެ އިރުޝާދުގެ މަތިން އޭނާގެ ތަޚުތުގެ ގައުނުގައި ކޮމަންވެލްތު ގައުމުތަކުގެ މާތަކުގެ ނިޝާންތައް ޖަހާފައިވެ އެވެ.

ރަނިކަމުގެ ކުރީކޮޅު

އެލިޒަބަތު އުފަންވުމުން ފެށިގެން އިނގިރޭސި ސަރުކާރު ކޮމަންވެލްތު އޮފް ނޭޝަންސް އަށް ބަދަލުވަމުން ދިޔައެވެ. އެކަމަނާ ވެރިކަމަށް ވަޑައިގެންނެވިއިރު، އެތައް މިނިވަން ދައުލަތްތަކެއްގެ ވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި އެކަމަނާގެ ދައުރު ކުރިން ވަނީ ގާއިމްވެފައެވެ. އިން، އެލިޒަބަތު އާއި ފިލިޕް ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކަށް ހަތް މަސް ދުވަހުގެ ދަތުރެއްގައި 13 ގައުމަކަށް ޒިޔާރަތްކޮށް ބިމާއި ކަނޑާއި ވައިގެ މަގުން 40،000 އަށް ވުރެ ގިނަ މޭލު ދަތުރުކުރި އެވެ. އެ ޤައުމުތަކަށް ޒިޔާރަތް ކުރެއްވި އޮސްޓްރޭލިއާ އާއި ނިއުޒީލެންޑްގެ ފުރަތަމަ ވެރިކަން ކުރެއްވި ރަސްގެފާނަށް ވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ދަތުރުގެ ތެރޭގައި އެއްވެ ތިބި މީހުންގެ އަދަދު އިންތިހާއަށް؛ އޮސްޓްރޭލިއާގެ އާބާދީގެ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި މީހުންނަށް އޭނާ ފެނިފައިވާ ކަމަށް ލަފާކުރެވެ އެވެ. އެލިޒަބަތު މުޅި ވެރިކަމުގައި އެހެން ގައުމުތަކަށް އެތައް ސަތޭކަ ދައުލަތުގެ ދަތުރުތަކެއް ކުރައްވައި ކޮމަންވެލްތުގެ ދަތުރުތައް ކުރެއްވި އެވެ؛ އެކަމަނާއަކީ އެންމެ ގިނައިން ދަތުރުކުރެއްވި ދައުލަތުގެ ވެރިޔާ އެވެ.

އިން، އިނގިރޭސިވިލާތާއި ފްރާންސްގެ ބޮޑުވަޒީރު ސަރ އެންތޮނީ އީޑަން އާއި ގައި މޮލެޓް ވަނީ ފްރާންސް ކޮމަންވެލްތާ ގުޅުމުގެ ފުރުސަތު އޮތްތޯ މަޝްވަރާ ކުރައްވާފައެވެ. އެ ހުށަހެޅުން ދުވަހަކުވެސް ބަލައިނުގަނެ، ޖެހިގެން އައި އަހަރު ފްރާންސުން ރޯމް މުއާހަދާގައި ސޮއިކޮށް، ޔޫރަޕިއަން ޔޫނިއަންގެ ކުރިމަގު ޔޫރަޕިއަން އިކޮނޮމިކް ކޮމިއުނިޓީ އުފެއްދިއެވެ. ނޮވެމްބަރު މަހު އިނގިރޭސިވިލާތާއި ފްރާންސުން މިސްރަށް އަރައިގަނެ ސުއޭޒް ކެނަލް ހިފުމަށް ކުރި މަސައްކަތުގައި އެންމެ ފަހުން ނާކާމިޔާބުވި އެވެ. ލޯޑް މައުންޓްބެޓެން ވިދާޅުވީ އީޑަން އެކަން ދޮގުކުރި ނަމަވެސް އެލިޒަބަތު އެ އަރައިގަތުމާ ދެކޮޅު ހެދި ކަމަށެވެ. އެޑެން އިސްތިއުފާ ދެއްވީ އޭގެ ދެ މަސް ފަހުންނެވެ.

ސަރުކާރު ހިންގާ ކޮންޒަވޭޓިވް ޕާޓީގައި ލީޑަރަކު ހޮވުމުގެ ރަސްމީ ނިޒާމެއް ނެތް ކަމަށާއި މާނައަކީ އީޑަން އިސްތިއުފާ ދެއްވުމުން ސަރުކާރެއް އެކުލަވާލުމަށް ކޮމިޝަން ކުރަންވީ ކާކުތޯ ނިންމުމަކީ އެލިޒަބަތު އަށް ވެއްޓުނު ކަމެއް ކަމަށެވެ. އީޑަން ލަފާ ދިނީ ކައުންސިލްގެ ލޯޑް ޕްރެޒިޑެންޓް ލޯޑް ސެލިސްބަރީއާ މަޝްވަރާ ކުރުމަށެވެ. ލޯޑް ސެލިސްބަރީ އާއި ލޯޑް ޗާންސެލަރ ލޯޑް ކިލްމޫއާ އިނގިރޭސި ކެބިނެޓާއި ޗާޗިލް އާއި ބެކްބެންޗް 1922 ކޮމިޓީގެ ޗެއާމަންއާ މަޝްވަރާ ކުރެއްވުމުން އެލިޒަބަތު ވަނީ އެމީހުން ލަފާދެއްވި ކެންޑިޑޭޓް ހެރޮލްޑް މެކްމިލަން އައްޔަން ކުރައްވައިފަ އެވެ.

ސުއޭޒްގެ ދަތިކަމާއި އީޑަންގެ ވަލީއަހުދު ހޮވުމުން، އެލިޒަބަތު އަށް ފުރަތަމަ ބޮޑު ޒާތީ ފާޑުކިޔުންތަކެއް ކުރިމަތިވި އެވެ. އޭނާގެ މިލްކުވެރިކަމާއި އެޑިޓްކުރި މަޖައްލާއެއްގައި ލޯޑް އަލްޓްރިންޗަމް ވަނީ އޭނާ "އައުޓް އޮފް ޓާޗް" ކަމަށް ތުހުމަތުކޮށްފަ އެވެ. އަލްޓްރިންޗަމް އާންމުންގެ ފަރާތުން ކުށްވެރިކޮށް، އޭނާގެ ވާހަކަތަކުން ބިރުގަނެފައިވާ އާންމުންގެ މެމްބަރަކު ތަޅައިގަތެވެ. އޭގެ ހަ އަހަރު ފަހުން، އިން، މެކްމިލަން އިސްތިއުފާ ދެއްވައި، އެލިޒަބަތު ބޮޑުވަޒީރު ކަމަށް އެލެކް ޑަގްލަސް-ހޯމް އައްޔަން ކުރުމަށް ނަސޭހަތްތެރިވެވަޑައިގެންނެވި އިރު، އެ ލަފާފުޅަށް ތަބާވެވަޑައިގެންނެވި އެވެ. އެލިޒަބަތު އަނެއްކާވެސް ފާޑުކިޔުން އަމާޒުވީ މަދު އަދަދެއްގެ ވަޒީރުންގެ ލަފާގެ މަތިން ނުވަތަ އެންމެ ވަޒީރެއްގެ ލަފާގެ މަތިން ބޮޑުވަޒީރު އައްޔަން ކުރުމުންނެވެ. އިން، ކޮންޒަވޭޓިވުން ލީޑަރަކު އިންތިޚާބު ކުރުމަށް ރަސްމީ އުސޫލެއް ގެންގުޅުއްވުމުން، މިހެން ވުމުން ރާނީގެ ބައިވެރިވުމުން ލުއި ލިބުނެވެ.

އިން، އެލިޒަބަތު އެމެރިކާއަށް ދައުލަތުގެ ދަތުރެއް ކުރައްވައި، ކޮމަންވެލްތުގެ ފަރާތުން އދ. ހަމަ އެ ދަތުރުގައި ކެނެޑާގެ ޕާލަމެންޓް ހުޅުއްވައި، ޕާލަމެންޓްގެ ޖަލްސާއެއް ހުޅުއްވައިދެއްވި ކެނެޑާގެ ފުރަތަމަ ރަސްގެފާނަށް ވެވަޑައިގެންނެވި އެވެ. އޭގެ ދެ އަހަރު ފަހުން ހަމައެކަނި ކެނެޑާގެ ރާނީގެ ހައިސިއްޔަތުން އެމެރިކާއަށް އަލުން ޒިޔާރަތްކޮށް ކެނެޑާ ދަތުރުކުރެއްވި އެވެ. އިން، ސައިޕްރަސް، އިންޑިއާ، ޕާކިސްތާން، ނޭޕާލް، އަދި އީރާނަށް ދަތުރުކުރެއްވި އެވެ. ހަމަ އެ އަހަރު ގާނާއަށް ކުރެއްވި ދަތުރުފުޅުގައި، އޭނާގެ ބަދަލުގައި ދައުލަތުގެ ވެރިއަކަށް ވަޑައިގެންނެވި ރައީސް ކުވާމޭ ންކްރޫމާ އަކީ ޤާތިލުންގެ އަމާޒަކަށް ވިޔަސް، އެކަމަނާގެ ސަލާމަތަށް އޮތް ބިރުވެރިކަން ދޮގުކުރެއްވި އެވެ. ހެރޮލްޑް މެކްމިލަން ލިޔެފައިވަނީ "ރާނީ މުޅިން ވެސް ކަނޑައެޅިފައި އޮތީ... އޭނާއާ މެދު އޭނާއާ މެދު ގެންގުޅޭ ނަޒަރިއްޔާތަށް ކެތްތެރިކަމެއް ނެތް ... ފިލްމީ ތަރިއެއްގެ ގޮތުގައި... އޭނާއަށް ހަގީގަތުގައި ވެސް 'ފިރިހެނެއްގެ ހިތާއި ބަނޑު' ލިބިފައިވެ އެވެ." .. އޭނާގެ ވާޖިބަށް ލޯބިކުރާ އަދި މާނައަކީ ރާނީއަކަށް ވުމެވެ." ކިއުބެކްގެ ބައެއް ހިސާބުތަކަށް ދަތުރު ކުރުމުގެ ކުރިން ނޫސްތަކުން ރިޕޯޓްކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި ކިއުބެކް ވަކިވެގަތުމުގެ ހަރަކާތުގެ ތެރޭގައި ތިބި ހަރުކަށި ފިކުރުގެ މީހުން އެލިޒަބަތު އަވަހާރަކޮށްލުމަށް ރޭވިގެން ދިޔަ އެވެ. އެއްވެސް މަސައްކަތެއް ނުކުރެވުނު ނަމަވެސް މޮންޓްރިއަލްގައި ހުއްޓާ ހަމަނުޖެހުން ހިނގިއެވެ؛ އޭނާގެ "އަނިޔާވެރިކަމުގެ ކުރިމަތީގައި މަޑުމައިތިރިކަމާއި ހިތްވަރު" ފާހަގަކުރެވުނެވެ.

އެލިޒަބަތު ތިންވަނަ ދަރިފުޅު ޕްރިންސް އެންޑްރޫ އަށް ވިހެއީ ފެބްރުއަރީ މަހު ކަމަށާއި އެއީ އޭގެ ފަހުން ވެރިކަން ކުރާ އިނގިރޭސި ރަސްގެފާނަކަށް ލިބުނު ފުރަތަމަ ދަރިފުޅެވެ. އޭނާގެ ހަތަރުވަނަ ދަރިފުޅު ޕްރިންސް އެޑްވާޑް އުފަންވީ މާޗް މަހު އެވެ.

ސިޔާސީ އިސްލާހުތައް

1960 އާއި 1970 ގެ އަހަރުތަކުގައި އެފްރިކާ އާއި ކެރިބިއަން ސަރަހައްދުގެ އިސްތިޢުމާރު ނައްތާލުމުގެ މަސައްކަތް އަވަސްވެގެން ދިޔައެވެ. އަމިއްލަ ވެރިކަމެއް ކުރުމަށް ރާވާފައިވާ ބަދަލުތަކުގެ ތެރެއިން އިނގިރޭސިވިލާތުގެ އަތްދަށުން 20 އަށް ވުރެ ގިނަ ގައުމަށް މިނިވަންކަން ލިބިފައިވެ އެވެ. ނަމަވެސް ރޮޑީޝިއާގެ ބޮޑުވަޒީރު އިއަން ސްމިތު ވަނީ މެޖޯރިޓީ ވެރިކަމާ ދިމާއަށް ދިއުމަށް ދެކޮޅު ހައްދަވައި، އެލިޒަބަތު އަށް "ވަފާތެރިކަމާއި ވަފާތެރިކަން" ފާޅުކުރައްވައި، އެލިޒަބަތު "ރޯޑީޝިއާގެ ރާނީ" ކަމަށް އިއުލާން ކުރައްވައި، އެއްފަރާތުން މިނިވަންކަން އިއުލާން ކުރައްވާފަ އެވެ. އެލިޒަބަތު ރަސްމީކޮށް އޭނާ ވަޒީފާއިން ވަކިކޮށް، ބައިނަލްއަގްވާމީ މުޖުތަމައުން ރޮޑީޝިއާއާ ދެކޮޅަށް ދަތިކުރުމުގެ ފިޔަވަޅުތައް އެޅި ނަމަވެސް، އޭނާގެ ވެރިކަން ދިހަ އަހަރަށް ވުރެ ގިނަ ދުވަހު ދެމިއޮތެވެ. ކުރީގެ އެމްޕަޔަރާއި އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ގުޅުން ހީނަރުވަމުން ދިޔަ ވަރަކަށް އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ޔޫރަޕިއަން ކޮމިއުނިޓީއަށް ވަނުމަށް މަސައްކަތް ކުރިއިރު، އެއީ އެގައުމުން ހާސިލްކުރި އަމާޒެވެ.

އިން، ރާނީއަށް ފާޑުކިޔުން އަމާޒުވީ މައިނިން ކާރިސާއެއްގައި 116 ކުޑަކުދިންނާއި 28 ބޮޑެތި މީހުންގެ ފުރާނަ ގެއްލިފައިވާ އަބަރފާން އަވަށަށް ޒިޔާރަތް ކުރުމުގެ ކުރިން އަށް ދުވަސް މަޑުކޮށްގެންނެވެ. މާޓިން ޗާޓަރިސް ބުނީ އޭނާގެ ލަފާގެ މަތިން ކުރި ލަސްވުމަކީ ފަހުން ހިތާމަކުރި ގޯހެއް ކަމަށެވެ.

އެލިޒަބަތު ވަނީ އޮކްޓޯބަރު މަހު ޔޫގޮސްލާވިއާ ދަތުރުކޮށް، ކޮމިއުނިސްޓް ގައުމަކަށް ޒިޔާރަތްކުރި އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ފުރަތަމަ ރަސްގެފާނަށް ވެފައެވެ. އެއާޕޯޓުގައި ރައީސް ޖޯސިޕް ބްރޯޒް ޓިޓޯ އެކަމަނާއަށް މަރުހަބާ ދެއްވިއިރު، ބެލްގްރޭޑްގައި އެތައް ހާސް ބަޔަކު ވަނީ އެކަމަނާއާ ސަލާމްކޮށްފަ އެވެ.

ފެބްރުއަރީ މަހު އިނގިރޭސި ބޮޑުވަޒީރު އެޑްވާޑް ހީތު ވަނީ އެލިޒަބަތު އޮސްޓްރޮނޭޝިއާ ޕެސިފިކް ރިމް އަށް ކުރާ ދަތުރުގެ މެދުތެރެއިން އާންމު އިންތިޚާބެއް ބާއްވަން ގޮވާލުމަށް ނަސޭހަތްތެރިވެވަޑައިގެން އެނބުރި އިނގިރޭސިވިލާތަށް ފުރަން ޖެހޭ ކަމަށެވެ. އިންތިޚާބުގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ ދަންޖެހިގެން މަޖިލީހެއް؛ ހީތުގެ ކޮންޒަވޭޓިވުންނަކީ އެންމެ ބޮޑު ޕާޓީއެއް ނޫން ނަމަވެސް ލިބަރަލް ޕާޓީއާ އެކު ކޯލިޝަނެއް ހަދައިގެން މަގާމުގައި ދެމިތިބެވޭނެ އެވެ. ކޯލިޝަނެއް އެކުލަވާލުމާ ބެހޭ މަޝްވަރާތައް ރޫޅިގެން ދިޔައިރު، ހީތު އިސްތިއުފާ ދެއްވުމުން، އެލިޒަބަތު ސަރުކާރެއް އެކުލަވާލުމަށް އިދިކޮޅު ލީޑަރު ލޭބަރުގެ ހެރޮލްޑް ވިލްސަން ގާތު އެދިވަޑައިގެންނެވި އެވެ.

އޭގެ އަހަރެއް ފަހުން އޮސްޓްރޭލިއާގެ ދުސްތޫރީ ދަތިކަމުގެ އެންމެ އުސްމިނުގައި އޮސްޓްރޭލިއާގެ ބޮޑުވަޒީރު ގޯ ވިޓްލަމް މަގާމުން ވަކިކުރެއްވީ އިދިކޮޅު ފަރާތްތަކުގެ ކޮންޓްރޯލް އޮންނަ ސެނެޓުން ވިޓްލަމްގެ ބަޖެޓް ހުށަހެޅުންތަކަށް ދެކޮޅު ހެދުމުންނެވެ. ވިޓްލަމް އަށް ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ އަޣުލަބިއްޔަތު އޮތުމުން، ކެރްގެ ނިންމުން އަނބުރާ ގެންދިއުމަށް އެލިޒަބަތު އަށް އިލްތިމާސް ކުރެއްވީ ރައީސް ގޯޑަން ސްކޯލްސް އެވެ. އެކަމަނާ ދެކޮޅު ހައްދަވަމުން ވިދާޅުވީ އޮސްޓްރޭލިއާގެ ގާނޫނު އަސާސީން ގަވަރުނަރު ޖެނެރަލްއަށް ހާއްސަކޮށްފައިވާ ނިންމުންތަކަށް ހުރަސް ނާޅާނެ ކަމަށެވެ. މި ކްރައިސިސްގެ ސަބަބުން އޮސްޓްރޭލިއާގެ ޖުމްހޫރީ ޕާޓީއަށް ތެޔޮ ލިބުނެވެ.

އިން، އެލިޒަބަތު ވަނީ އެކަމަނާ ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތުމުގެ ރިހި ޖުބިލީ ފާހަގަކޮށްފައެވެ. މުޅި ކޮމަންވެލްތުގައި ޕާޓީތަކާއި އިވެންޓްތައް ކުރިއަށް ގެންދިޔައިރު، ގިނައީ އެކަމަނާއާ ގުޅުންހުރި ގައުމީ އަދި ކޮމަންވެލްތު ދަތުރުތަކާ ދިމާވި ކަންކަމެވެ. ޕްރިންސެސް މާގަރެޓް އާއި އޭނާގެ ފިރިމީހާ ލޯޑް ސްނޯޑަން ވަކިވި ވާހަކަ ގާތްގަނޑަކަށް އިއްތިފާގުން ނެގެޓިވް ޕްރެސް ކަވަރޭޖްތަކެއް ކުރި ނަމަވެސް، މި އުފާފާޅުކުރުމުގެ ސަބަބުން އެލިޒަބަތުގެ މަގުބޫލުކަން އަލުން ކަށަވަރުވެގެން ދިޔަ އެވެ. އިން، އެލިޒަބަތު ކެތްކުރީ ރޫމިނިއާގެ ކޮމިއުނިސްޓް ލީޑަރު ނިކޮލައި ސެއުއެސްކޫ އާއި އޭނާގެ އަންހެނުން އެލީނާ އިނގިރޭސިވިލާތަށް ކުރި ދައުލަތުގެ ދަތުރެއް ނަމަވެސް، އަމިއްލައަށް ހީކުރި ގޮތުގައި އެމީހުންގެ އަތުގައި "ލޭ ލޭ އޮވެއެވެ." ޖެހިގެން އައި އަހަރު ލިބުނީ ދެ ވަޒަނެކެވެ: ކޮމިއުނިސްޓް ޖާސޫސެއްގެ ގޮތުގައި ކުރީގެ ސަރވޭޔަރ އޮފް ދަ ކުއީންސް ޕިކްޗާސް އެންތޮނީ ބްލަންޓް މޫނު ނިވާކުރުމާއި ވަގުތީ އަޔަލޭންޑް ރިޕަބްލިކަން އާމީން ލޯޑް މައުންޓްބެޓެން އަވަހާރަކޮށްލުމެވެ.

ޕޯލް މާޓިން ސީނިއާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި 1970 ގެ އަހަރުތަކުގެ ފަހުކޮޅު އެލިޒަބަތު ކަންބޮޑުވެވަޑައިގަތީ ކެނެޑާގެ ބޮޑުވަޒީރު ޕިއެރޭ ޓްރޫޑޯއަށް ކްރައުންގެ "މާނައެއް ނެތް" ކަމަށެވެ. ޓޯނީ ބެން ބުނީ އެލިޒަބަތު އަށް ޓްރޫޑޯ ފެނުނީ "ތަނުން މާޔޫސްވާ" ކަމަށެވެ. ޓްރޫޑޯގެ ހީވާ ޖުމްހޫރީ ފިކުރު ކަށަވަރުވީ އޭނާގެ ކުޅިވަރުތަކުން ކަމުގައި ހީވި، ބަކިންހަމް ޕެލަސްގެ ބެނިސްޓަރތަކުން ތިރިއަށް ވެއްޓި އެލިޒަބަތު ފަހަތުން ޕިރޫއެޓް ކުރުމާއި، އޭނާގެ ވެރިކަމުގެ ދައުރުގައި ކެނެޑާގެ އެކި ޝާހީ ރަމްޒުތައް ނައްތާލުން ފަދަ ކަންކަމުންނެވެ. އިން، ކެނެޑާގެ ގާނޫނު އަސާސީގެ ޕެޓްރިއޭޝަނާ ބެހޭ ގޮތުން މަޝްވަރާ ކުރުމަށް ލަންޑަނަށް ފޮނުވި ކެނެޑާގެ ސިޔާސީ ބޭފުޅުންނަށް އެލިޒަބަތު "އިނގިރޭސި ސިޔާސީ އެއްވެސް ބޭފުޅަކަށް ނުވަތަ ބިއުރޯކްރެޓުންނަށް ވުރެ ރަނގަޅަށް މައުލޫމާތު ލިބިވަޑައިގެންފައިވާ" ކަމަށް ފެނުނެވެ. ޚާއްސަކޮށް އެކަމަނާ ޝައުގުވެރިވީ ބިލް ސީ-60 ނާކާމިޔާބުވުމުން، އެކަމުގެ ސަބަބުން ދައުލަތުގެ ވެރިޔާގެ މަގާމަށް އަސަރު ކުރާނެ ކަމަށް ވެސް ވިދާޅުވި އެވެ.

ނުރައްކަލާއި ޚިޔާލުތަފާތުވުން

ޕްރިންސް ޗާލްސް އާއި ލޭޑީ ޑަޔާނާ ސްޕެންސަރުގެ ކައިވެނީގެ ހަ ހަފްތާ ކުރިން ޓްރޫޕިން ދަ ކަލަރ ހަފްލާގައި އެލިޒަބަތު އޭނާގެ އަސް، ބަރުމާގައި ލަންޑަންގެ ދަ މޯލް އިން ފައިބައިގެން ދިޔައިރު، ކައިރިން ހަ ބަޑިޖަހާފައިވެ އެވެ. ފަހުން ފުލުހުންނަށް އެނގުނު ގޮތުގައި އެ ބަޑިތަކަކީ ހުސް ތަންތަނެވެ. އުމުރުން 17 އަހަރުގެ މާކަސް ސާޖަންޓް ފަސް އަހަރަށް ޖަލަށްލުމަށް ހުކުމްކޮށް ތިން އަހަރަށް ފަހު ދޫކޮށްލާފައިވެ އެވެ. އެލިޒަބަތު ގެ ކޮމްޕޯޝަރ އާއި އޭނާގެ މައުންޓް ކޮންޓްރޯލް ކުރުމުގެ ހުނަރަށް ގިނަ ބަޔަކު ތައުރީފު ކުރިއެވެ. އެ އޮކްޓޯބަރު މަހު އެލިޒަބަތު އަށް އަނެއްކާވެސް ހަމަލާއެއް ދީފައިވަނީ ނިއުޒީލެންޑްގެ ޑޫނެޑިން އަށް ކުރެއްވި ދަތުރުފުޅެއްގަ އެވެ. އުމުރުން 17 އަހަރުގެ ކްރިސްޓޮފަރ ޖޯން ލޫއިސް ޕެރޭޑް ފެންނަ ގޮތަށް ހުރި އިމާރާތެއްގެ ފަސް ވަނަ ފަންގިފިލާއިން .22 ރައިފަލަކުން ބަޑިޖަހާފައިވީ ނަމަވެސް ގެއްލުނެވެ. ލޫއިސް ހައްޔަރުކުރި ނަމަވެސް މަރުގެ ދައުވާ ނުވަތަ ޚިޔާނާތުގެ ދައުވާ އުފުލުމުގެ ބަދަލުގައި ގަވާއިދާ ހިލާފަށް ބަޑި ގެންގުޅުމާއި ދޫކުރުމުގެ ކުށުގައި ތިން އަހަރަށް ޖަލަށް ލުމަށް ހުކުމް ކުރި އެވެ. ހުކުމް އިއްވިތާ ދެ އަހަރު ފަހުން އޭނާ ވަނީ ޑަޔާނާ އާއި އެމީހުންގެ ދަރިފުޅު ޕްރިންސް ވިލިއަމް އާއި އެކު އެގައުމަށް ޒިޔާރަތްކުރި ޗާލްސް އަވަހާރަކޮށްލުމުގެ ނިޔަތުގައި ނަފްސާނީ ހޮސްޕިޓަލަކުން ފިލަން މަސައްކަތްކޮށްފަ އެވެ.

އޭޕްރީލް މަހުން ފެށިގެން ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ ނިޔަލަށް އެލިޒަބަތު ދަރިކަލުން އެންޑްރޫ ވަނީ ފޯކްލެންޑްސް ހަނގުރާމައިގައި އިނގިރޭސި ސިފައިންނާ އެކު ހިދުމަތް ކުރައްވާފައި ކަމަށާއި އެކަމާ ގުޅިގެން އޭނާއަށް ހާސްކަމާއި ފަޚުރުވެރިކަން އިހުސާސް ކުރެވުނު ކަމަށް ރިޕޯޓްތައް ބުނެ އެވެ. ޖުލައި މަހުގެ 9 ވަނަ ދުވަހު ބަކިންހަމް ޕެލަސްގައި ހުންނަ އޭނާގެ ކޮޓަރީގައި ހޭލެވުނީ އޭނާއާއެކު ކޮޓަރީގައި ހުރި މައިކަލް ފަގަން ކިޔާ މީހަކު ވަދެގެން ދިޔަތަނެވެ. ސެކިއުރިޓީގެ ބޮޑު ގެއްލުމެއްގައި އެހީތެރިކަން ލިބުނީ ހަމައެކަނި ޕެލަސް ޕޮލިސް ސްވިޗްބޯޑަށް ދެ ފަހަރެއްގެ މަތިން ގުޅުމުންނެވެ. އެމެރިކާގެ ރައީސް ރޮނާލްޑް ރީގަން އަށް ވިންޑްސަރ ކަސްޓަލް އިން ހޯސްޓްކޮށް، އޭނާގެ ކެލިފޯނިއާ ރެންޗަށް ޒިޔާރަތް ކުރުމަށް ފަހު، އެލިޒަބަތު ރުޅިގަދަވީ އޭނާގެ ވެރިކަމުން އެކަމަނާގެ ކެރިބިއަން ސަރަހައްދުތަކުގެ ތެރެއިން ސަރަހައްދެއް ކަމަށްވާ ގްރެނާޑާއަށް އަރައިގަތުމަށް އެންގުމަކާ ނުލައި އެވެ.

1980 ގެ އަހަރުތަކުގެ ތެރޭގައި ޝާހީ އާއިލާގެ ޚިޔާލުތަކާއި އަމިއްލަ ދިރިއުޅުމަށް މީޑިއާގެ ޝައުގުވެރިކަން ބޮޑުވުމުން ނޫސްތަކުގައި ސެންސޭޝަނަލް ވާހަކަތަކެއް އުފެދުނެވެ. ދަ ސަންގެ އެޑިޓަރު ކެލްވިން މެކެންޒީ އޭނާގެ ސްޓާފުންނަށް ބުނި ގޮތުގައި "ހޯމަ ދުވަހަށް ހުކުރު ދުވަހެއް ރޯޔަލްސް އަށް ސްޕްލެޝް ދީބަލަ. އެއީ ތެދެއް ނޫން ނަމަ ކަންބޮޑު ނުވޭ- އޭގެ ފަހުން އެކަމާ ގުޅޭ ގޮތުން މާ ބޮޑު ހަލަބޮލިކަމެއް ނެތްހާ ހިނދަކު." ނޫސް އެޑިޓަރު ޑޮނަލްޑް ޓްރެލްފޯޑް 21 ސެޕްޓެމްބަރުގެ ދަ އޮބްޒަރވަރ ގައި ލިޔުއްވާފައިވާ ގޮތުގައި "ޝާހީ ސޮޕް އޮޕެރާ މިހާރު ވަނީ އާންމުންގެ މަސްލަހަތު ބޮޑު މިންވަރަކަށް ވާސިލްވެ، ހަގީގަތާއި ފިކްޝަން އާއި ދެމެދުގައިވާ ބައުންޑަރީ ގެއްލިގެން ގޮސްފައި... އެއީ ހަމައެކަނި ބައެއް ކަރުދާސްތަކުން އެކަން ނުކުރާ ކަމެއް ނޫން'" ކަމަށެވެ. ޓީ އެމީހުންގެ ހަގީގަތްތައް ޗެކްކުރުން ނުވަތަ އިންކާރުތައް ގަބޫލުކުރުން: އެމީހުން އެ ވާހަކަތަކަކީ ތެދެއްތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ ފަރުވާލެއް ނުބަހައްޓައެވެ." އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެވޭ ގޮތުގައި 20 ޖުލައިގެ ދަ ސަންޑޭ ޓައިމްސްގައި ރިޕޯޓްކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި އެލިޒަބަތު ކަންބޮޑުވެވަޑައިގަތީ މާގަރެޓް ތެޗާގެ އިގްތިސާދީ ސިޔާސަތުތަކުގެ ސަބަބުން އިޖުތިމާއީ ބައިބައިވުންތައް އުފެދި، ވަޒީފާ ނެތުމުގެ މައްސަލަތަކާއި، ސިލްސިލާ ހަމަނުޖެހުންތަކާއި، މައިން ކުރާ މީހުންގެ ހަޅުތާލުގެ އަނިޔާވެރިކަމާއި، ތަޗާ އެކަމަށް ދެކޮޅު ހެދުމުންނެވެ ދެކުނު އެފްރިކާގައި އެޕާޓްހައިޑް ވެރިކަމާ ދެކޮޅަށް ދަތިކުރުމުގެ ފިޔަވަޅުތައް އެޅުން. އެ އަޑުތަކުގެ މަސްދަރުތަކުގެ ތެރޭގައި ޝާހީ އެހީތެރިޔާ މައިކަލް ޝީ އާއި ކޮމަންވެލްތުގެ ސެކްރެޓަރީ ޖެނެރަލް ޝްރިދާތު ރަމްފަލް ހިމެނޭ ނަމަވެސް ޝީ ވިދާޅުވީ އޭނާގެ ވާހަކަތަކަކީ ކޮންޓެކްސްޓުން ބޭރަށް ނެރެ ޝައްކުތަކުން ޒީނަތްތެރިކޮށްފައިވާ ވާހަކަތަކެއް ކަމަށެވެ. ތެޗާ ބުނީ އެލިޒަބަތު ވޯޓު ދެއްވާނީ ސޯޝަލް ޑިމޮކްރެޓިކް ޕާޓީއަށް ކަމަށް ބެލެވެ އެވެ- ތަޗާގެ ސިޔާސީ އިދިކޮޅު ފަރާތްތަކަށެވެ. ތެޗާގެ ބަޔޮގްރަފަރު ޖޯން ކެމްޕެލް ބުނީ "އެ ރިޕޯޓަކީ ނޫސްވެރިކަމުގެ މަކަރުވެރި ކަމެއް" ކަމަށެވެ. އެދެމީހުންގެ މެދުގައި ރުޅިވެރިކަމުގެ ރިޕޯޓްތައް މާބޮޑަށް ބޮޑުކޮށް، އެލިޒަބަތު އޭނާގެ އަމިއްލަ ހަދިޔާގައި ދެ ޝަރަފެއް ކަމަށްވާ އޯޑަރ އޮފް މެރިޓްގެ މެމްބަރުކަމާއި އޯޑަރ އޮފް ދަ ގާޓަރ ގައި ތެޗަރަށް ދެއްވީ އޭނާގެ ބަދަލުގައި ބޮޑުވަޒީރުކަމުގެ މަގާމުގައި ޖޯން މޭޖަރ ވަޑައިގަތުމުންނެވެ. 1984 އާއި 1993 އާ ދެމެދު ކެނެޑާގެ ބޮޑުވަޒީރުކަން ކުރެއްވި ބްރައިއަން މުލްރޯނީ ވިދާޅުވީ އެލިޒަބަތު އަކީ އެޕާޓްހައިޑް ނިމުމަކަށް ގެނައުމުގައި "ބިހައިންޑް ދަ ސީންސް ފޯސް" އެއް ކަމަށެވެ.

އިން، އެލިޒަބަތު ޕީޕަލްސް ރިޕަބްލިކް އޮފް ޗައިނާއަށް ހަ ދުވަހުގެ ދައުލަތުގެ ދަތުރެއް ކުރައްވައި، އެގައުމަށް ޒިޔާރަތް ކުރެއްވި އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ފުރަތަމަ ރަސްގެފާނަށް ވެވަޑައިގެންނެވި އެވެ. މި ދަތުރުގައި ފޯބިޑެން ސިޓީ، ޗައިނާގެ ބޮޑު ފާރު، އަދި ޓެރަކޯޓާ ވޮރިއަރސް ހިމެނެއެވެ. ދައުލަތުގެ ޖާފަތެއްގައި އެލިޒަބަތު ވަނީ ވަންލީ އެމްޕަޔަރަށް ރާނީ އެލިޒަބަތު އަލްމަރުޙޫމް ފޮނުއްވި ސިޓީއާއެކު ޗައިނާއަށް ދިޔަ ފުރަތަމަ އިނގިރޭސި ސަފީރު ކަނޑުގައި ގެއްލުނު ވާހަކަ ސަމާސާކޮށް، "ނަސީބަކުން 1602 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ޕޯސްޓްގެ ހިދުމަތް ރަނގަޅުވެފައިވާ" ކަމަށް ފާހަގަކުރައްވާފައެވެ. އެލިޒަބަތު މިދަތުރުފުޅުގައި ވެސް ހޮންކޮންގުގެ އިސްތިގުލާލު އިނގިރޭސިވިލާތުން ޗައިނާއަށް ބަދަލުކުރާނެ ކަމަށް ދެގައުމުން ގަބޫލުކުރާކަން ވެސް ހާމަވެގެން ދިޔައެވެ.

1980 ގެ އަހަރުތަކުގެ ފަހުކޮޅު އެލިޒަބަތު ވަނީ ސަޓޭޖްގެ އަމާޒަކަށް ވެފައެވެ. ޗެރިޓީ ގޭމް ޝޯ އިޓްސް އަ ރޯޔަލް ނޮކްއައުޓް އިން ގައި ޝާހީ އާއިލާގެ ޒުވާން މެމްބަރުން ބައިވެރިވުމުން މަލާމާތް ކުރި އެވެ. ކެނެޑާގައި އެލިޒަބަތު އާންމުކޮށް ތާއީދު ކުރެއްވީ ސިޔާސީ ގޮތުން ބައިބައި ކުރުވަނިވި ގާނޫނު އަސާސީއަށް އިސްލާހު ގެނައުމަށެވެ. ހަމަ އެ އަހަރު އަސްކަރީ ބަޣާވާތެއްގައި އިންތިހާބުވި ފިޖީގެ ސަރުކާރު ވަނީ ވެރިކަމުން ދުރުކޮށްފަ އެވެ. ފިޖީގެ ރަސްގެފާނުގެ ހައިސިއްޔަތުން އެލިޒަބަތު ތާއީދު ކުރެއްވީ ގަވަރުނަރު ޖެނެރަލް ރާޓޫ ސަރ ޕެނައިއާ ގަނިލާއު އެގްޒެކެޓިވް ޕަވަރ ކަށަވަރުކޮށްދީ ސެޓްލްމަންޓެއް ހެދުމަށް މަޝްވަރާ ކުރެއްވުމަށެވެ. ބަޣާވާތުގެ ލީޑަރު ސިޓިވެނީ ރަބޫކާ ވަނީ ގަނިލައު ވެރިކަމުން ދުރުކުރައްވައި ފިޖީ އަކީ ޖުމްހޫރިއްޔާއެއްގެ ގޮތުގައި އިއުލާން ކުރައްވާފައެވެ.

ހަލަބޮލި އަހަރުތައް

24 ނޮވެމްބަރ 1992 ގައި ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތުމުގެ ރޫބީ ޖުބިލީ ފާހަގަކުރުމަށް ދެއްކެވި ވާހަކަފުޅުގައި އެލިޒަބަތު 1992 ވަނަ އަހަރަށް ކިޔާފައިވަނީ އޭނާގެ އެނަސް ހޮރިބިލިސް (ލެޓިން ބަހުގެ ޢިބާރާތެއް، މާނައަކީ "ބިރުވެރި އަހަރު") އެވެ. އިނގިރޭސިވިލާތުގައި ރިޕަބްލިކަން ޕާޓީގެ އިހުސާސް ބޮޑުވެފައިވަނީ އެލިޒަބަތުގެ އަމިއްލަ މުއްސަނދިކަމާ ބެހޭ ގޮތުން ނޫސްތަކުން ލަފާކުރާ ގޮތުގައި - ގަނޑުވަރުން ފުށުއަރާ ގޮތަށް - އާއި އޭނާގެ ބޮޑު އާއިލާގެ މެދުގައި ގުޅުން ހިންގުމާއި ކައިވެނިތައް ގޯސްވެފައިވާ ކަމަށް ރިޕޯޓް ކުރުމުންނެވެ. މާޗް މަހު އޭނާގެ ދެވަނަ ދަރިފުޅު ޕްރިންސް އެންޑްރޫ ވަނީ އޭނާގެ އަންހެނުން ސާރާ އާއި ވަކިވެފަ އެވެ؛ އޭނާގެ އަންހެން ދަރިފުޅު ޕްރިންސެސް އޭން ވަނީ އޭޕްރީލް މަހު ކެޕްޓަން މާކް ފިލިޕްސް ވަރިކޮށްފަ އެވެ؛ ޑްރެސްޑެންގައި ރުޅިގަދަވެފައިވާ މުޒާހަރާވެރިން ވަނީ އޮކްޓޯބަރު މަހު ޖަރުމަނަށް ކުރެއްވި ދައުލަތުގެ ދަތުރެއްގައި އެލިޒަބަތު އަށް ބިސް އުކާފަ އެވެ؛ އަދި ނޮވެމްބަރު މަހު އޭނާގެ ރަސްމީ އެއް ގެކޮޅު ކަމަށްވާ ވިންޑްސަރ ކަސްޓަލްގައި ބޮޑު އަލިފާނުގެ ހާދިސާއެއް ހިނގާފައިވެ އެވެ. ރަސްކަމުގެ ނިޒާމަށް ފާޑުކިޔުންތަކާއި އާންމުންގެ ބެލުމުގެ ދަށަށް ދިޔައެވެ. އާދަޔާ ހިލާފަށް ޒާތީ ތަގުރީރެއްގައި އެލިޒަބަތު ވިދާޅުވީ ކޮންމެ މުއައްސަސާއަކުން ވެސް ފާޑުކިޔުން އުންމީދު ކުރަން ޖެހޭ ކަމަށާއި ނަމަވެސް އެއީ "ސަމާސާ އާއި މަޑުމައިތިރިކަމާއި ވިސްނުންތެރިކަމުގެ އަސަރަކުން" ކުރެވިދާނެ ކަމެއް ކަމަށް ލަފާ ދެއްވާފަ އެވެ. އޭގެ ދެ ދުވަސް ފަހުން ޖޯން މޭޖާ ވަނީ އޭގެ ކުރީ އަހަރު އެކުލަވާލި ޝާހީ މާލިއްޔަތު އިސްލާހު ކުރަން ރާވާފައިވާކަން އިއުލާން ކުރައްވާފަ އެވެ. ޑިސެމްބަރު މަހު ޕްރިންސް ޗާލްސް އާއި އޭނާގެ އަންހެނުން ޑަޔާނާ ވަނީ ރަސްމީކޮށް ވަކިވެފަ އެވެ. އަހަރު ނިމުނުއިރު އެލިޒަބަތު ވަނީ ދަ ސަން ނޫހުގެ ކޮޕީރައިޓް މުގުރާލި ކަމަށް ދައުވާކޮށް، އޭނާގެ އަހަރީ ކްރިސްމަސް މެސެޖުގެ ޓެކްސްޓް ބްރޯޑްކާސްޓް ކުރުމުގެ ދެ ދުވަސް ކުރިން ޝާއިއުކޮށްފަ އެވެ. އެ ނޫހުން އޭނާގެ ގާނޫނީ ފީ ދައްކަން މަޖުބޫރުވެ، ޗެރިޓީއަށް 200،000 ޕައުންޑް ހަދިޔާކުރި އެވެ. އެލިޒަބަތު ސޮލިސިޓަރުން ވަނީ މީގެ ފަސް އަހަރު ކުރިން ކޮޕީރައިޓް މުގުރާލުމުގެ ކުށުގައި ދަ ސަންއާ ދެކޮޅަށް ކާމިޔާބު ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅާފަ އެވެ.

ޖެނުއަރީ 1994 ގައި ސެންޑްރިންހަމްގައި އެލިޒަބަތު ދުއްވަން އިން އަސް ތަޅައި ވެއްޓުމުން އޭނާގެ ކަނާތު އަތްތިލަގެ ސްކެފޮއިޑް ކަށިގަނޑު ފަޅައިގެން ދިޔަ އެވެ. 1994 ވަނަ އަހަރުގެ އޮކްޓޯބަރު މަހު އެކަމަނާ ވެވަޑައިގަތީ ރަޝިޔާގެ ބިމުގައި ފައި ޖެހި ފުރަތަމަ އިނގިރޭސި ރަސްގެފާނެވެ. 1995 ވަނަ އަހަރުގެ އޮކްޓޯބަރު މަހު އެލިޒަބަތު އަށް އޮޅުވާލައިގެން މޮންޓްރިއަލްގެ ރޭޑިއޯ ހޯސްޓް ޕިއެރޭ ބްރަސާޑް ކެނެޑާގެ ބޮޑުވަޒީރު ޖީން ކްރެޓިއަންގެ ގޮތުގައި ހެދިގެން ހޯކްސް ކޯލެއް ކުރި އެވެ. ކްރެޓިއަންއާ ވާހަކަ ދައްކަނީ ކަމަށް ގަބޫލުކުރާ އެލިޒަބަތު ބުނީ ކެނެޑާގެ އެއްބައިވަންތަކަމަށް ތާއީދުކުރާ ކަމަށާއި ކެނެޑާއާ ވަކިވުމަށް ހުށަހަޅާ ހުށަހެޅުންތަކުގައި ކިއުބެކްގެ ރިފަރެންޑަމަށް ނުފޫޒު ފޯރުވަން މަސައްކަތް ކުރާނެ ކަމަށެވެ.

އޭގެ ފަހުން އައި އަހަރު ވެސް ޗާލްސް އާއި ޑަޔާނާގެ ކައިވެނީގެ ހާލަތާ ބެހޭ ގޮތުން އާންމުކޮށް ހާމަކުރުންތައް ކުރިއަށް ދިޔަ އެވެ. ފިރިމީހާއާއި ޖޯން މޭޖާގެ އިތުރުން ކެންޓަބަރީގެ އާރކްބިޝޮޕް (ޖޯޖް ކެރީ) އާއި އޭނާގެ ޕްރައިވެޓް ސެކްރެޓަރީ (ރޮބަޓް ފެލޯސް) އާއި މަޝްވަރާކޮށްގެން އެލިޒަބަތު ޑިސެމްބަރު 1995 ގެ ފަހުކޮޅު ޗާލްސް އާއި ޑަޔާނާއަށް ލިޔުއްވައި ވަރި ރަނގަޅު ކަމަށް ލަފާދެއްވިއެވެ.

ވަރިވިތާ އަހަރެއް ފަހުން 1997 ވަނަ އަހަރުގެ އޮގަސްޓް މަހު ޕެރިހުގައި ހިނގި ކާރު އެކްސިޑެންޓެއްގައި ޑަޔާނާ މަރުވި އެވެ. އެލިޒަބަތު ޗުއްޓީ ހޭދަކުރަމުން ދިޔައީ އޭނާގެ ބޮޑު އާއިލާއާއެކު ބަލްމޯރަލްގައެވެ. ޑަޔާނާގެ ދެ ދަރިން ކަމަށްވާ ޕްރިންސެސް ވިލިއަމް އާއި ހެރީ ޗާޗަށް ދާން ބޭނުންވުމުން އެލިޒަބަތު އާއި ފިލިޕް އެމީހުން ގެންދިޔައީ އެދުވަހުގެ ހެނދުނު އެވެ. އެއަށްފަހު ފަސް ދުވަސް ވަންދެން ޝާހީ ދެމަފިރިން ކާފަދަރިން ނޫސްވެރިންގެ ބޮޑު ޝައުގުވެރިކަމުން ރައްކާތެރިކޮށްދިނީ އަމިއްލައަށް ހިތާމަ ކުރެވޭނެ ތަނެއްގައި ބަލްމޯރަލްގައި ބަހައްޓައިގެންނެވެ ގަނޑުވަރު، އާންމުންގެ މާޔޫސްކަން އުފެދުނެވެ. އެ ޢަދާވާތްތެރި ރިއެކްޝަނުގެ ޕްރެޝަރުގައި އެލިޒަބަތު އެއްބަސްވީ އެނބުރި ލަންޑަނަށް ގޮސް ޑަޔާނާގެ ޖަނާޒާގެ އެއް ދުވަސް ކުރިން ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ 5 ވަނަ ދުވަހު ލައިވް ޓީވީ ބްރޯޑްކާސްޓެއްގައި ގައުމާ މުހާތަބު ކުރުމަށެވެ. އެ ބްރޯޑްކާސްޓްގައި އޭނާ ވަނީ ޑަޔާނާއަށް ޝުކުރުވެރިވާކަން ހާމަކޮށް، އެ ދެ ޕްރިންސަށް "ކާފައެއްގެ ގޮތުގައި" އޭނާގެ އިހުސާސްތައް ފާޅުކޮށްފަ އެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އާންމުންގެ ޢަދާވާތްތެރިކަމުގެ ބޮޑު ބައެއް ހޫނުވެގެން ދިޔައެވެ.

1997 ވަނަ އަހަރުގެ އޮކްޓޯބަރު މަހު އެލިޒަބަތު އާއި ފިލިޕް އިންޑިއާއަށް ދައުލަތުގެ ދަތުރެއް ކުރެއްވިއިރު، އޭގެ ތެރޭގައި ޖަލިއަންވާލާ ބާގް ޤަތުލުއާންމު ހިނގި ތަނަށް އިޙްތިރާމް ދެއްވުމަށްޓަކައި ޚިޔާލުތަފާތުވުން ބޮޑު ދަތުރެއް ވެސް ހިމެނެއެވެ. މުޒާހަރާގެ ބައިވެރިން "ކިލާ ކުއީން، އެނބުރި ދާން" ގޮވާލާފައިވާއިރު، މީގެ 78 އަހަރު ކުރިން އިނގިރޭސި ސިފައިންގެ އަމަލަށް މާފަށް އެދެން ޑިމާންޑްތަކެއް ވެސް ކުރި އެވެ. ޕާކުގައި ހުރި ހަނދާނީ ބިނާގައި އޭނާ އާއި ފިލިޕް މާ ޖަހައިގެން 30 ސިކުންތުގެ ހިމޭން ވަގުތުކޮޅަކަށް ތިއްބެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އާންމުންގެ މެދުގައި އުފެދުނު ރުޅިވެރިކަމުގެ ބޮޑު ބައެއް މަޑުޖެހި، މުޒާހަރާތައް ވަނީ ހުއްޓާލައިފަ އެވެ. އެ ނޮވެމްބަރު މަހު ޝާހީ ދެމަފިރިން ވަނީ ކައިވެނީގެ ރަން އަހަރީ ދުވަސް ފާހަގަ ކުރުމަށް ބެންކެޓިން ހައުސްގައި ރިސެޕްޝަނެއް ބާއްވާފަ އެވެ. އެލިޒަބަތު ތަގުރީރެއް ކުރައްވައި ފިލިޕް އަށް ތައުރީފު ކުރެއްވީ ކޮންސޯޓްގެ ރޯލަށް އޭނާ އަށް "އަހަރެންގެ ބާރާއި މަޑުކުރުން" ކަމަށް ބުނެ އެވެ.

1999 ވަނަ އަހަރު އިނގިރޭސިވިލާތުގައި ޑިވޮލޫޝަންގެ މަރުހަލާގެ ތެރެއިން އެލިޒަބަތު ވަނީ ވޭލްސް އާއި ސްކޮޓްލޭންޑަށް އަލަށް އުފެއްދި ގާނޫނު ހަދާ މަޖިލިސްތައް ރަސްމީކޮށް ހުޅުވައިފަ އެވެ.

މިލިނިއަމް

އާ މިލިނިއަމްގެ ކުރިން އެލިޒަބަތު އާއި ފިލިޕް ސައުތުވާކް އިން މިލިނިއަމް ޑޯމް އަށް ދަތުރުކުރި އުޅަނދަކަށް އަރައިގެން ދިޔައެވެ. ޓަވަރ ބްރިޖް ދަށުން ފާއިތުވުމުގެ ކުރިން އެލިޒަބަތު ވަނީ ލޭޒަރ ޓޯޗެއް ބޭނުންކޮށްގެން ލަންޑަންގެ ޕޫލްގައި ހުރި ނޭޝަނަލް މިލިނިއަމް ބީކަން ދިއްލާފައެވެ. ރޭގަނޑު ދަންވަރުގެ ކުޑައިރުކޮޅެއް ކުރިން ޑޯމް ރަސްމީކޮށް ހުޅުވާލިއެވެ. އޮލްޑް ލެންގް ސައިންގެ ލަވަކިޔުމުގެ ތެރޭގައި އެލިޒަބަތު ވަނީ ފިލިޕް އާއި އިނގިރޭސި ބޮޑުވަޒީރު ޓޯނީ ބްލޭއާ އާއި އަތުގައި ހިފާފައެވެ. އެމެރިކާގައި 9/11 ގެ ހަމަލާތަކަށް ފަހު އެލިޒަބަތު ވަނީ ސަގާފަތާ ހިލާފުވެ، ބަކިންހަމް ޕެލަސްގައި ގާޑު ބަދަލުކުރުމުގެ ތެރޭގައި އެމެރިކާގެ ގައުމީ ލަވަ ކިޔުމަށް އަމުރުކޮށް، އެގައުމާ އެކު އެއްބައިވަންތަކަން ފާޅުކޮށްފަ އެވެ.

2002 ވަނަ އަހަރު އެލިޒަބަތު ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގެންނެވިތާ 50 އަހަރު ފުރުނު ރަން ޖުބިލީ ފާހަގަކުރެއްވި އެވެ. އޭނާގެ ކޮއްކޮ އާއި މަންމަ ފެބްރުއަރީ އަދި މާޗް މަހު މަރުވުމުން ޖުބިލީ ކާމިޔާބު ވާނެތޯ ނުވަތަ ނާކާމިޔާބުވާނެތޯ މީޑިއާތަކުން ވަނީ ލަފާކޮށްފަ އެވެ. އޭނާގެ ކޮއްކޮގެ މަރުގެ ސަބަބުން އެލިޒަބަތު ތެޅިގަތެވެ؛ އޭނާގެ ޖަނާޒާއަކީ އެލިޒަބަތު ފާޅުގައި ރޮއިގަތް މަދުން ނޫނީ ނުފެންނަ އެއް މުނާސަބަތެވެ. އެލިޒަބަތު އަނެއްކާވެސް އޭނާގެ ސަރަހައްދުތަކުގެ ފުޅާ ދަތުރެއް ކުރިއަށް ގެންގޮސްފައިވަނީ ފެބްރުއަރީ މަހު ޖެމެއިކާއިން ފެށިގެން ކަމަށާއި ކަރަންޓް ކެނޑުމުން ގަވަރުނަރު ޖެނެރަލްގެ ރަސްމީ ގެކޮޅު ކިންގްސް ހައުސް އަނދިރިކަމުގެ ތެރެއަށް ވެއްޓި ވަދާއީ ޖާފަތް "ހަނދާނީ" ކަމަށް ވިދާޅުވި އެވެ. 1977 ވަނަ އަހަރު ފަދައިން މަގުމަތީގައި ބާއްވާ ޕާޓީތަކާއި ހަނދާނީ ހަރަކާތްތައް ކުރިއަށް ގެންދިޔައިރު، އެ މުނާސަބަތަށް ޝަރަފުވެރިކަން ދިނުމުގެ ގޮތުން މޮނިއުމަންޓްތަކަށް ނަން ދީފައިވެ އެވެ. ލަންޑަނުގައި ތިން ދުވަހުގެ މުއްދަތަށް ކުރިއަށް ގެންދިޔަ މައިގަނޑު ޖުބިލީ ފާހަގަކުރުމުގެ ކޮންމެ ދުވަހަކު އެއް މިލިއަން މީހުން ބައިވެރިވިއިރު، އާންމުން އެލިޒަބަތު އަށް ދެއްކި ޖޯޝު ގިނަ ނޫސްވެރިން ހީކުރި ވަރަށް ވުރެ ބޮޑެވެ.

2003 ވަނަ އަހަރު އެލިޒަބަތު ވަނީ އިތުބާރު ގެއްލިފައިވާ ކަމަށް ބުނެ ޑެއިލީ މިރާގެ މައްޗަށް ދައުވާކޮށް، ބަކިންހަމް ޕެލަސްގައި ފައިމަގުގައި އުޅޭ ރިޕޯޓަރަކު އެއްކުރި މައުލޫމާތު އެ އައުޓްލެޓުން ޝާއިއު ނުކުރެވޭނެ އިންޖަންޝަނެއް ހޯދައިފަ އެވެ. އަދި އޭނާގެ ގާނޫނީ ހަރަދަށް 25،000 ޕައުންޑް ވެސް އެ ނޫހުން ދައްކާފައިވެ އެވެ. މުޅި އުމުރުގައި އާންމުކޮށް ދުޅަހެޔޮ ސިއްހަތެއްގައި ހުރި ނަމަވެސް، 2003 ވަނަ އަހަރު އޭނާގެ ދެ ކަކުލުގެ ކީހޯލް ސާޖަރީއެއް ހެދި އެވެ. 2006 ވަނަ އަހަރުގެ އޮކްޓޯބަރު މަހު އާ އެމިރޭޓްސް ސްޓޭޑިއަމް ހުޅުވުމަށް އޭނާ އަށް ނުކުޅެވުނީ ހޫނު މޫސުމުން ފެށިގެން ކޮނޑުގެ މަސްގަނޑަށް އުނދަގޫތަކެއް ކުރިމަތިވުމުންނެވެ.

2007 ވަނަ އަހަރުގެ މެއި މަހު ނަން ނުޖެހޭ މަސްދަރުތަކާ ހަވާލާދީ ދަ ޑެއިލީ ޓެލެގްރާފް އިން ރިޕޯޓްކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި ޓޯނީ ބްލޭއާގެ ސިޔާސަތުތަކާ މެދު އެލިޒަބަތު "ރުޅިގަދަވެ މާޔޫސް" ވެފައިވާ ކަމަށާއި އިރާގާއި އަފްޣާނިސްތާނުގައި އިނގިރޭސި ސިފައިން މާ ބޮޑަށް ބުރަވެފައިވާތީ ކަންބޮޑުވާ ކަމަށެވެ އަދި ބްލޭއާ އާއި އެކު ރަށްރަށުގެ މައްސަލަތަކެވެ. ނަމަވެސް އުތުރު އަޔަލޭންޑްގައި ސުލްހަ ގާއިމް ކުރުމަށް ބްލޭއާ ކުރައްވާ މަސައްކަތަށް އޭނާ ތައުރީފު ކުރައްވާ ކަމަށް ވެސް ވިދާޅުވި އެވެ. ނޮވެމްބަރު 2007 ގައި ޑައިމަންޑް ކައިވެނީގެ އަހަރީ ދުވަސް ފާހަގަކުރި އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ފުރަތަމަ ރަސްގެފާނަށް ވެވަޑައިގެންނެވި އިރު، 20 މާޗް 2008 ގައި ޗާޗް އޮފް އަޔަލޭންޑް ސެއިންޓް ޕެޓްރިކްސް ކެތެޑްރަލް، އާމާގްގައި އެލިޒަބަތު ވަނީ އިނގިރޭސިވިލާތާއި ވޭލްސް އިން ބޭރުގައި ބޭއްވި ފުރަތަމަ މައުންޑީ ސާވިސްގައި ބައިވެރިވެވަޑައިގެންފަ އެވެ.

އެލިޒަބަތު ވަނީ 2010 ވަނަ އަހަރު ދެވަނަ ފަހަރަށް އދ. އދ. ކެނެޑާގެ ދަތުރަކަށް ފަހު ނިއުޔޯކަށް ކުރެއްވި ދަތުރުފުޅުގައި، 9/11 ގެ ހަމަލާތަކުގެ ޝިކާރައަކަށް ވެފައިވާ އިނގިރޭސިވިލާތުގެ މީހުންގެ ހަނދާނީ ބަގީޗާއެއް ރަސްމީކޮށް ހުޅުއްވައިދެއްވި އެވެ. އެލިޒަބަތު 2011 ވަނަ އަހަރުގެ އޮކްޓޯބަރު މަހު އޮސްޓްރޭލިއާއަށް ކުރެއްވި 11 ދުވަހުގެ ދަތުރުފުޅަކީ 1954 ވަނަ އަހަރަށް ފަހު އެގައުމަށް ކުރެއްވި 16 ވަނަ ދަތުރުފުޅެވެ.

ޑައިމަންޑް ޖުބިލީ އާއި މައިލްސްޓޯންސް

އެލިޒަބަތު ވެރިކަމަށް ވަޑައިގެންނެވިތާ 2012 ވަނަ އަހަރުގެ ޑައިމަންޑް ޖުބިލީ އަށް 60 އަހަރު ފުރުނުއިރު، އެކަމަނާގެ މުޅި ދާއިރާތަކާއި، ފުޅާ ކޮމަންވެލްތާއި، އެއަށްވުރެ ވެސް ގިނަ ސަރަހައްދުތަކުގައި އުފާފާޅުކުރުންތައް ކުރިއަށް ގެންދިޔަ އެވެ. އޭނާ އާއި އޭނާގެ ފިރިމީހާ އިނގިރޭސިވިލާތަށް ފުޅާ ދަތުރެއް ކުރިއިރު، އޭނާގެ ފަރާތުން ކޮމަންވެލްތުގެ އެހެން ސްޓޭޓްތަކުގެ ޝާހީ ދަތުރުތަކަށް ދަރިންނާއި ކާފަދަރިން ފެށި އެވެ. ޖޫން މަހުގެ 4 ވަނަ ދުވަހު ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި ޖުބިލީ ބިކަންތައް ދިއްލާފައިވެ އެވެ. ޑިސެމްބަރު މަހުގެ 18 ވަނަ ދުވަހު ރާނީ ވެވަޑައިގަތީ 1781 ވަނަ އަހަރު ޖޯޖް ތިންވަނަ އަށް ފަހު ސުލްހަވެރި ދުވަސްވަރު ކެބިނެޓް ބައްދަލުވުމެއްގައި ބައިވެރިވި އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ފުރަތަމަ ވެރިޔާ އެވެ.

1976 ވަނަ އަހަރު މޮންޓްރިއަލް ސަމަރ އޮލިމްޕިކްސް ހުޅުވި އެލިޒަބަތު ވަނީ 2012 ވަނަ އަހަރު ލަންޑަނުގައި ބޭއްވި ސަމަރ އޮލިމްޕިކްސް އާއި ޕެރަލިމްޕިކްސް ވެސް ހުޅުވައި، ދެ ގައުމެއްގައި ދެ އޮލިމްޕިކް ގޭމްސް ހުޅުވި ފުރަތަމަ ގައުމުގެ ވެރިޔާ އެވެ. ލަންޑަން އޮލިމްޕިކްސް އަށް ޖޭމްސް ބޮންޑްގެ ރޯލުން ޑޭނިއަލް ކްރޭގް އާއި އެކު ޝޯ ހުޅުވުމުގެ ރަސްމިއްޔާތުގެ ތެރެއިން ކުރު ފިލްމެއްގައި އޭނާ ވަނީ ފެނިގެން ގޮސްފަ އެވެ. 4 އޭޕްރީލް 2013 ގައި ފިލްމީ ދާއިރާއަށް ދެއްވި ޕެޓްރޯނަޖީގެ ސަބަބުން ޝަރަފުވެރި ބާފްޓާ އެވޯޑެއް ލިބި، ވިންޑްސަރ ކަސްޓަލްގައި ބޭއްވި ހާއްސަ ޕްރެޒެންޓޭޝަނެއްގައި "އެހާތަނަށް އެންމެ ހަނދާން އާ ބޮންޑް ގާލް" ގެ ނަން ލިބުނެވެ.

3 މާރޗް 2013 ގައި ގޭސްޓްރޯއެންޓަރައިޓިސްގެ އަލާމާތްތައް ފެނުމުން ރައްކާތެރިކަމުގެ ފިޔަވަޅެއްގެ ގޮތުން ކިންގް އެޑްވާޑް ހަތްވަނަ ހޮސްޕިޓަލުގައި ރޭގަނޑު މަޑުކުރެއްވިއެވެ. އޭގެ ހަފްތާއެއް ފަހުން ކޮމަންވެލްތުގެ އާ ޗާޓަރުގައި ސޮއިކުރެއްވި އެވެ. އުމުރާއި ދަތުރުތައް ހަނިކުރަން ޖެހޭތީ 2013 ވަނަ އަހަރު 40 އަހަރަށް ފަހު ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ދެ އަހަރަކު އެއްފަހަރު ބާއްވާ ކޮމަންވެލްތުގެ ސަރުކާރުގެ އިސްވެރިންގެ ބައްދަލުވުމުގައި ބައިވެރި ނުވުމަށް އިޚްތިޔާރު ކުރެއްވި އެވެ. ރާއްޖޭގައި ބޭއްވި ސަމިޓުގައި އެކަމަނާ ތަމްސީލު ކުރެއްވީ ޕްރިންސް ޗާލްސް އެވެ. 20 އޭޕްރީލް 2018 ގައި ކޮމަންވެލްތުގެ ސަރުކާރުގެ ވެރިން އިއުލާން ކުރި ގޮތުގައި ކޮމަންވެލްތުގެ ވެރިޔާގެ މަގާމަށް އޭނާގެ ދަރިކަލުން ޗާލްސް ވަޑައިގަންނަވާނެ ކަމަށާއި އެއީ ރާނީ އޭނާގެ "އިޚްލާސްތެރި އެދުމެއް" ކަމަށް ވިދާޅުވެފަ އެވެ. 2018 ވަނަ އަހަރުގެ މެއި މަހު ކެޓަރެކްޓް ސާޖަރީއެއް ހެދިއިރު، 2019 ވަނަ އަހަރުގެ މާޗް މަހު އާންމު މަގުތަކުގައި ދުއްވުން ދޫކޮށްލީ މީގެ ދެ މަސް ކުރިން ފިރިމީހާ ހިނގި ކާރު އެކްސިޑެންޓެއްގެ ސަބަބުންނެވެ.

21 ޑިސެމްބަރު 2007 ގައި އެލިޒަބަތު އޭނާގެ ބޮޑު ކާފަ ރާނީ ވިކްޓޯރިއާ ފަހަނައަޅައި ގޮސް އެންމެ ގިނަ ދުވަހު އިނގިރޭސި ރަސްގެފާނަށް ވެވަޑައިގެންނެވި އެވެ 9 ސެޕްޓެމްބަރ 2015. ސައުދީ އަރަބިއްޔާގެ ރަސްގެފާނު އަބްދުالله 23 ޖެނުއަރީ 2015 ގައި އަވަހާރަވުމުން ދިރިހުރި އެންމެ ދުވަސްވީ ރަސްގެފާނަށް ވެވަޑައިގެންނެވި އިރު، ފަހުން ތައިލެންޑުގެ ރަސްގެފާނު ބުމީބޯލް އަވަހާރަވުމާ ގުޅިގެން މިހާރުގެ އެންމެ ގިނަ ދުވަހު ވެރިކަން ކުރެއްވި އަދި މިހާރުގެ އެންމެ ގިނަ ދުވަހު ދައުލަތުގެ ވެރިއަކަށް ވެވަޑައިގެންނެވި އެވެ 13 އޮކްޓޯބަރ 2016 ގައި، އަދި 21 ނޮވެމްބަރ 2017 ގައި ޒިމްބާބުވޭގެ ރޮބަޓް މުގާބޭ އިސްތިއުފާ ދެއްވުމާ ގުޅިގެން މިހާރުގެ އެންމެ ދުވަސްވީ ދައުލަތުގެ ވެރިޔާއެވެ އަކީ ޕްލެޓިނަމް ކައިވެނީގެ އަހަރީ ދުވަސް ފާހަގަކުރި އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ފުރަތަމަ ރަސްގެފާނެވެ. ފިލިޕް ވަނީ ރާނީގެ އަނބިމީހާގެ ގޮތުގައި ރަސްމީ މަގާމުން ރިޓަޔާކޮށްފައި ވަނީ 2017 ވަނަ އަހަރުގެ އޮގަސްޓް މަހު އެވެ.

ބަލިމަޑުކަން

19 މާރޗް 2020 ގައި އިނގިރޭސިވިލާތަށް ކޮވިޑް-19 ގެ ބަލިމަޑުކަން އަރައިގަތުމާއެކު، އެލިޒަބަތު ވިންޑްސަރ ކަސްޓަލްއަށް ބަދަލުވެ، ރައްކާތެރިކަމުގެ ފިޔަވަޅެއްގެ ގޮތުން އެތަނުން ސިކުއެސްޓަރ ކުރެއްވިއެވެ. ޕަބްލިކް އެންގޭޖްމަންޓްތައް ކެންސަލްކޮށް، ވިންޑްސަރ ކަސްޓަލް އިން ތަބާވީ "އެޗްއެމްއެސް ބަބަލް" ގެ ނަމުން ނަންދީފައިވާ ހަރުކަށި ސެނިޓައިޒާ ޕްރޮޓޮކޯލަކަށެވެ.

5 އޭޕްރީލްގައި، އިނގިރޭސިވިލާތުގައި ގާތްގަނޑަކަށް 24 މިލިއަން ބެލުންތެރިން ބަލާފައިވާ ޓީވީ ބްރޯޑްކާސްޓެއްގައި، އެލިޒަބަތު ވަނީ "އަހަރެމެންނަށް އަދިވެސް ކެތްކުރަން ޖެހޭ އިތުރު ކަންތައްތަކެއް ހުރެދާނެ ކަމަށް އަރާމުކޮށްލަން: އަހަރެމެން އަނެއްކާވެސް އަހަރެމެންގެ ރައްޓެހިންނާއެކު ތިބޭނެ ކަމުގެ އަރާމު ހޯދުމަށް" އެދިވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އަހަރެމެން އަނެއްކާވެސް އަހަރެމެންގެ އާއިލާތަކާއެކު ހުންނާނަން؛ ވީއީ ދުވަހަށް 75 އަހަރު ފުރުމުގެ މުނާސަބަތުގައި މެއި މަހުގެ 8 ވަނަ ދުވަހު ރޭގަނޑު 9 ޖަހާއިރު ޓީވީ ބްރޯޑްކާސްޓެއްގައި- 1945 ވަނަ އަހަރުގެ ހަމަ އެދުވަހު އޭނާގެ ބައްޕަ ގައުމަށް ބްރޯޑްކާސްޓް ކުރި ސީދާ ވަގުތު- "ދުވަހަކުވެސް ދޫނުދިނުމަށް، ދުވަހަކުވެސް މާޔޫސްނުވުމަށް" މީސްތަކުންގެ ކިބައިން އެދިވަޑައިގެންނެވިއެވެ. . 2021 ވަނަ އަހަރު ޖެނުއަރީ އަދި އޭޕްރީލް މަހު ކޯވިޑް-19ގެ ފުރަތަމަ ވެކްސިން އަދި ދެވަނަ ވެކްސިން ދީފައިވެއެވެ.

ކައިވެންޏަށް 73 އަހަރު ފަހުން ޕްރިންސް ފިލިޕް އަވަހާރަވުމުން، ވިކްޓޯރިއާ ރާނީގެ ފަހުން ވިހެއުމަށްފަހު ވިހެއުމަށްފަހު ވިހެއުމަށްފަހު ރަސްކަން ކުރެއްވި ފުރަތަމަ އިނގިރޭސި ރަސްގެފާނަކީ އެލިޒަބަތު އެވެ. ރިޕޯޓްތައް ބުނާ ގޮތުގައި ފިރިމީހާ މަރުވިއިރު އޭނާ ހުރީ އެނދުގެ ކައިރީގައި ކަމަށާއި، އޭނާގެ މަރުގެ ސަބަބުން "ބޮޑު ހުސްކަމެއް" ދޫކޮށްލާފައިވާ ކަމަށް އަމިއްލައަށް ފާހަގަކޮށްފައިވެ އެވެ. އޭރު އިނގިރޭސިވިލާތުގައި ކޯވިޑް-19 އަށް ކަނޑައެޅިފައިވާ ހުރަސްތަކުގެ ސަބަބުން ފިލިޕްގެ ޖަނާޒާގައި އެލިޒަބަތު އެކަނި އިށީނދެ، ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި ތިބި މީހުންގެ ހަމްދަރުދީ އުފެދުނެވެ. އެ އަހަރު އޭނާގެ ކްރިސްމަސް ބްރޯޑްކާސްޓްގައި، އެންމެ ފަހުން އޭނާގެ އެންމެ ފަހު ބްރޯޑްކާސްޓުގައި، އޭނާގެ "ލޯބިވާ ފިލިޕް" އަށް ޒާތީ ގޮތުން ޝުކުރު އަދާކޮށްފައި ވަނީ "އެ ނުބައި، ސުވާލުކުރާ ޓްވިންކަލް ނިމުމުގައި އަހަރެން އެންމެ ފުރަތަމަ އޭނާއަށް ލޯ އަޅާލި އިރު ވެސް އުޖާލާ" ކަމަށެވެ.

ކޮވިޑް-19 އާއި އެކުވެސް އެލިޒަބަތު ވަނީ މެއި މަހު ބޭއްވި 2021 ވަނަ އަހަރުގެ ސްޓޭޓް އޮޕަނިންގ އޮފް ޕާލަމެންޓް، ޖޫން މަހު ބޭއްވި 47 ވަނަ ޖީ7 ސަމިޓްގައި ބައިވެރިވެވަޑައިގެން، އެމެރިކާގެ ރައީސް ޖޯ ބައިޑަން ވިންޑްސަރ ކަސްޓަލްގައި ހޯސްޓްކޮށްފައެވެ. ބައިޑެން އަކީ ރާނީ ބައްދަލުކުރެއްވި އެމެރިކާގެ 14 ވަނަ ރައީސް އެވެ. 2021 ވަނަ އަހަރުގެ އޮކްޓޯބަރު މަހު އެލިޒަބަތު ވަނީ އުތުރު އަޔަލޭންޑަށް ރާވާފައިވާ ދަތުރެއް ކެންސަލްކޮށް، "އިބްތިދާއީ ތަހުގީގުތަކަށް" ކިންގް އެޑްވާޑް ހަތްވަނަ ހޮސްޕިޓަލުގައި ރޭގަނޑު މަޑުކޮށްފަ އެވެ. 2021 ވަނަ އަހަރުގެ ކްރިސްމަސް ދުވަހު ވިންޑްސަރ ކަސްޓަލްގައި މަޑުކޮށްގެން ހުއްޓާ އުމުރުން 19 އަހަރުގެ ޖަސްވަންތު ސިންގް ޗައިލް ވަނީ އަމްރިތުސާރު ގަތުލުއާންމުގެ ބަދަލު ހިފުމުގެ ގޮތުން އެލިޒަބަތު އަވަހާރަކޮށްލުމުގެ މަގުސަދުގައި ރޯޕް ސިޑިއެއް ބޭނުންކޮށްގެން އަދި ކްރޮސްބޯ ހިފައިގެން ބަގީޗާތަކަށް ވަދެފަ އެވެ. އެއްވެސް އިމާރާތަކަށް ވަނުމުގެ ކުރިން އޭނާ ހައްޔަރުކޮށް ބަންދުކޮށްފައި ވަނީ ނަފްސާނީ ސިއްހަތުގެ ގާނޫނުގެ ދަށުންނެވެ. 2023 ވަނަ އަހަރު އޭނާ ވަނީ ސޮވަރިންއަށް އަނިޔާ ނުވަތަ އެލާމް ދޭން މަސައްކަތް ކުރި ކަމަށް އިއުތިރާފުވެފަ އެވެ.

ޕްލެޓިނަމް ޖުބިލީ އާއި އޭނާގެ އުމުރުގެ ބާކީ އޮތްބައި

އެލިޒަބަތު ޕްލެޓިނަމް ޖުބިލީ ފާހަގަކުރަން ފެށީ 6 ފެބްރުއަރީ 2022 ގައި، އެކަމަނާ ވެރިކަމަށް އިސްވެވަޑައިގެންނެވިތާ 70 އަހަރު ފުރުއްވަމުންނެވެ. އެކަމަނާގެ ވެރިކަމުގެ ދުވަހުގެ މެސެޖުގައި، 1947 ވަނަ އަހަރު ފުރަތަމަ ކުރެއްވި މުޅި އުމުރަށް އާންމު ހިދުމަތަށް ވައުދުވެވަޑައިގެންނެވި އެވެ.

އެމަހުގެ ފަހުކޮޅު އެލިޒަބަތު އާއިލާގެ ބައެއް މެމްބަރުންނާއެކު ކޮވިޑް-19 ޖެހިގެން ބަލިވި ނަމަވެސް އެލިޒަބަތު އަށް ފެނިގެން ދިޔައީ ހަމައެކަނި "މަޑު ފިނި ކަހަލަ އަލާމާތްތަކެއް" ކަމަށާއި މަސް ނިމުނުއިރު ރަނގަޅުވި ކަމަށެވެ. މާޗް 29 ވަނަ ދުވަހު ވެސްޓްމިންސްޓާ އެބީގައި ފިރިމީހާއަށް ޝުކުރު އަދާކުރުމުގެ ޚިދުމަތުގައި ހާޒިރުވި ނަމަވެސް އެ މަހު ކޮންމެ އަހަރަކު ކޮމަންވެލްތު ޑޭ ޚިދުމަތާއި އޭޕްރީލް މަހު ރޯޔަލް މައުންޑީގެ ހިދުމަތުގައި ވެސް ބައިވެރިވެވަޑައިނުގެންނެވުނީ "އެޕިސޯޑިކް މޮބިލިޓީ މައްސަލަތަކުގެ ސަބަބުން" އެވެ. މެއި މަހު 59 އަހަރަށް ފަހު ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ރައްޔިތުންގެ މަޖިލިސް ސްޓޭޓް އޮޕަނިންގްގައި ބައިވެރިވެވަޑައިނުގަންނަވާފައިވެ އެވެ. (ޕްރިންސް އެންޑްރޫ އާއި ޕްރިންސް އެޑްވާޑް އަށް ބަލިވެ އިނުމުން 1959 ވަނަ އަހަރާއި 1963 ވަނަ އަހަރު ސްޓޭޓް ހުޅުވުމަށް ބޭއްވި ޖަލްސާތަކުގައި ބައިވެރިވެވަޑައިނުގަންނަވަ އެވެ.)

އާންމު ޖުބިލީ ފާހަގަކުރުމުގެ ތެރޭގައި ރާނީ ބޮޑުތަނުން ބެލްކަނީގައި ހާޒިރުވެވަޑައިގަތުމަށް ނިސްބަތްވެވަޑައިގެންނެވިއިރު، ޖޫން މަހުގެ 3 ވަނަ ދުވަހު ޝުކުރު އަދާކުރުމުގެ ގައުމީ ހިދުމަތުން ވެސް ރާނީއަށް ގެއްލިވަޑައިގެންނެވި އެވެ. ޖޫން މަހުގެ 13 ވަނަ ދުވަހު ތާރީޚުގައި ދެވަނައަށް އެންމެ ގިނަ ދުވަހު ވެރިކަން ކުރެއްވި ރަސްގެފާނަށް (ރަސްކަމުގެ ސީދާ ތާރީޚުތައް އެނގޭ މީހުންގެ ތެރެއިން) 70 އަހަރާއި 127 ދުވަސް ތަޚުތުގައި ހުންނެވި ރަސްގެފާނަށް ވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ 6 ވަނަ ދުވަހު ސްކޮޓްލޭންޑްގެ ބަލްމޯރަލް ކަސްޓަލްގައި އިނގިރޭސިވިލާތުގެ 15 ވަނަ ބޮޑުވަޒީރު ލިޒް ޓްރަސް އައްޔަން ކުރެއްވި އެވެ. މިއީ ބަކިންހަމް ޕެލަސް ނޫން އެހެން ތަނެއްގައި އެލިޒަބަތު އާ ބޮޑުވަޒީރަކު ލިބިވަޑައިގެންނެވި ހަމައެކަނި މުނާސަބަތެވެ. އިނގިރޭސިވިލާތުގެ އެހެން އެއްވެސް ރަސްކަލަކު އެހާ ގިނަ ބޮޑުވަޒީރުން އައްޔަންކޮށްފައެއް ނުވެއެވެ. ރާނީ އެންމެ ފަހުން އާންމު މެސެޖެއް ނެރުއްވީ ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ 7 ވަނަ ދުވަހު ކަމަށާއި އެ މެސެޖުގައި ވަނީ ސަސްކަޗެވާންގައި ވަޅިން ހަމަލާދީ ގެއްލުން ލިބުނު މީހުންނަށް ހަމްދަރުދީ ފާޅުކޮށްފަ އެވެ.

އެލިޒަބަތު ވެރިކަމުން ވަކިވާން ރާވާފައި ނުވި ނަމަވެސް، އޭނާގެ ފަހުގެ އަހަރުތަކުގައި އާންމު އެންގޭޖްމަންޓްތައް މަދުވެ، ޕްރިންސް ޗާލްސް އޭނާގެ ވާޖިބުތައް އިތުރަށް އަދާކުރެއްވި އެވެ. ކެނެޑާގެ ގަވަރުނަރު ޖެނެރަލް އެޑްރިއެން ކްލާކްސަން އަށް 2002 ވަނަ އަހަރު ބޭއްވި ބައްދަލުވުމެއްގައި އޭނާ ދުވަހަކުވެސް ވެރިކަމުން ވަކި ނުވާނެ ކަމަށް ވިދާޅުވެފައި ވަނީ "އެއީ އަހަރެމެންގެ ސަގާފަތެއް ނޫން. ނަމަވެސް، އަހަރެން ހީކުރަނީ އަހަރެން މުޅިން ގާގާ ވެއްޖެ ނަމަ ކަމެއް ކުރަން ޖެހޭނެ" ކަމަށެވެ. 2022 ވަނަ އަހަރުގެ ޖޫން މަހު އެލިޒަބަތު ކެންޓަބަރީގެ އާރކްބިޝޮޕް ޖަސްޓިން ވެލްބީއާ ބައްދަލުކުރިއިރު، އޭނާ "އައީ މަރުގެ ބިރެއް ނެތް، މުސްތަގުބަލަށް އުއްމީދު އޮންނަ، އޭނާ ހުރި ހިލަ އެނގޭ އަދި އެކަމުން އޭނާއަށް ބާރު ލިބޭ މީހަކު ހުރި ކަމަށް ހީކޮށްގެން" އެވެ.

މަރު

8 ސެޕްޓެމްބަރ 2022 ގައި ބަކިންހަމް ޕެލަސްގައި ބުނެފައިވަނީ "މިއަދު ހެނދުނު އިތުރު އިވެލުއޭޝަނަށް ފަހު، ރާނީގެ ޑޮކްޓަރުން ކަންބޮޑުވަނީ ރަސްގެފާނުގެ ސިއްހަތާ މެދު ކަމަށާއި، މެޑިކަލް ސުޕަވައިޒަރީގައި ބެހެއްޓުމަށް ލަފާދީފައިވާ ކަމަށެވެ. އޭނާގެ ގާތް އާއިލާ އަވަސްވެގަތީ ބަލްމޯރަލް އަށެވެ. އުމުރުން 96 އަހަރުގައި ބީއެސްޓީ 15:10 ގައި ސުލްހަވެރިކަމާއެކު މަރުވި އިރު، 18:30 ގައި އާންމުންނަށް އިއުލާން ކުރުމުން އޮޕަރޭޝަން ލަންޑަން ބްރިޖް އާއި ސްކޮޓްލޭންޑްގައި މަރުވުމުން އޮޕަރޭޝަން ޔުނިކޯން ވެސް ފެށި އެވެ. އެލިޒަބަތު އަކީ 1542 ވަނަ އަހަރު ޖޭމްސް ފަސްވަނަ އަށް ފަހު ސްކޮޓްލޭންޑްގައި މަރުވި ފުރަތަމަ ރަސްގެފާނެވެ.އެލިޒަބަތު މަރުވި ސެޓްފިކެޓްގައި އޭނާ މަރުވި ސަބަބަކީ "މުސްކުޅި އުމުރު" ކަމަށް ލިޔެފައިވެ އެވެ. ނަމަވެސް ބަޔޮގްރަފަރު ގައިލްސް ބްރެންޑްރެތު ވެސް ރިޕޯޓްކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި އެލިޒަބަތު މަރުވިއިރު ބޯންމެރޯ ކެންސަރުގެ ވައްތަރެއް ކަމަށްވާ މަލްޓިޕަލް މައިލޯމާއާ ކުރިމަތިލާން ޖެހުނެވެ.

ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ 12 ވަނަ ދުވަހު އެލިޒަބަތު ގެ ސަންދޯއް ރޯޔަލް މައިލް އަށް ގެންގޮސް ސެއިންޓް ޖައިލްސް ކެތެޑްރަލް އަށް ދިޔަ ޖަލްސާއެއްގައި ސްކޮޓްލޭންޑްގެ ތަށި ބެހެއްޓި އެވެ. އޭނާގެ ސަންދޯއް 24 ގަޑިއިރު ވަންދެން ކެތެޑްރަލްގައި އަރާމުކޮށް އޮއްވާ ރޯޔަލް ކޮމްޕެނީ އޮފް އާޗާސް އިން ބެލެހެއްޓިއިރު، އެ ދުވަސްވަރު ގާތްގަނޑަކަށް 33،000 މީހުން ސަންދޯއް ކައިރިން ފައިލް ކުރި އެވެ. ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ 13 ވަނަ ދުވަހު އޭނާގެ ސަންދޯއް ފްލައިޓުން ހުޅަނގު ލަންޑަންގެ އާރްއޭއެފް ނޯތޯލްޓަށް ގެންގޮސް ލިޒް ޓްރަސް އާއި ބައްދަލުކޮށް، އޭގެ ފަހުން އެއްގަމު މަގުން ބަކިންހަމް ޕެލަސްއަށް ކުރި ދަތުރު ކުރިއަށް ގެންދިޔަ އެވެ. ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ 14 ވަނަ ދުވަހު އޭނާގެ ސަންދޯއް އަސްކަރީ ޖަލްސާއެއްގައި ވެސްޓްމިންސްޓާ ހޯލަށް ގެންދިޔައިރު، އެލިޒަބަތު ހަތަރު ދުވަސް ވަންދެން ސްޓޭޓްގައި އޮތެވެ. އެ ސަންދޯއް ބަލަހައްޓަމުން ދިޔައީ ސޮވަރިންސް ބޮޑީގާޑާއި ހައުސްހޯލްޑް ޑިވިޝަންގެ މެމްބަރުންނެވެ. ގާތްގަނޑަކަށް 250،000 އާންމުން ސަންދޯއް ކައިރިން ފައިލް ކުރިއިރު، ސިޔާސީ ބޭފުޅުންނާއި އާންމު އެހެން ފަރާތްތައް ވެސް ފައިލް ކުރި އެވެ. ސެޕްޓެމްބަރު މަހުގެ 16 ވަނަ ދުވަހު އެލިޒަބަތު ދަރިން އޭނާގެ ސަންދޯކުގެ ވަށައިގެން ވިޖިލްއެއް ބާއްވާފައިވާއިރު، ޖެހިގެން އައި ދުވަހު އޭނާގެ އަށް ކާފަދަރިން ވެސް އެކަން ކުރި އެވެ.

އެލިޒަބަތުގެ ދައުލަތުގެ ޖަނާޒާ 19 ސެޕްޓެމްބަރުގައި ވެސްޓްމިންސްޓާ އެބީގައި ބޭއްވިއިރު، މިއީ 1760 ވަނަ އަހަރު ޖޯޖް ދެވަނައަށް ފަހު ރަސްގެފާނެއްގެ ޖަނާޒާ އެބީގައި ބޭއްވި ފުރަތަމަ ފަހަރެވެ ކޮމަންވެލްތުގެ ބައެއް ގައުމުތަކުގަ އެވެ. ވިންޑްސަރުގައި 1،000 އަސްކަރީ މުވައްޒަފުން ބައިވެރިވެގެން ފައިނަލް ޖަލްސާއެއް ކުރިއަށް ދިޔައިރު، 97،000 މީހުން ވަނީ ފެނިފައެވެ. އެލިޒަބަތު ވެއްޓުނު ޕޮނީ އާއި ދެ ޝާހީ ކޯޖިސް ޖަލްސާގެ އެއްފަރާތުގައި ހުއްޓެވެ. ވިންޑްސަރ ކަސްޓަލްގެ ސެއިންޓް ޖޯޖް ޗެޕަލްގައި ކޮމިޓަލް ސާވިސްއަކަށް ފަހު، އެލިޒަބަތު އޭނާގެ ފިރިމީހާ ފިލިޕްއާއެކު ވަޅުލާފައިވަނީ ހަމަ އެދުވަހުގެ ފަހުކޮޅު ކިންގް ޖޯޖް ހަވަނަ މެމޯރިއަލް ޗެޕަލްގައި، އޭނާގެ އާއިލާގެ އެންމެ ގާތް މެމްބަރުން ބައިވެރިވި އަމިއްލަ ރަސްމިއްޔާތެއްގައެވެ.

ލެގަސީ

ޢަޤީދާތަކާއި، ހަރަކާތްތަކާއި، ޝައުޤުވެރިކަން

އެލިޒަބަތު މަދުން ނަމަވެސް އިންޓަވިއު ދެއްވިއިރު، އޭނާގެ ސިޔާސީ ޚިޔާލުތަކާ ބެހޭ ގޮތުން މަދު މައުލޫމާތެއް ލިބިފައި ވާއިރު، އެ ޚިޔާލުތައް އާންމުކޮށް ފާޅުކޮށްފައި ނުވާ ކަމަށް ވެސް ވިދާޅުވި އެވެ. ރަސްގެފާނުގެ ޚިޔާލުތައް އަހާ ނުވަތަ ހާމަކުރުމަކީ މުޢާހަދާއާ ޚިލާފު ކަމެކެވެ. ޓައިމްސްގެ ނޫސްވެރިޔާ ޕޯލް ރޫޓްލެޖް ނޫހުގެ އޮފީސްތަކަށް ޝާހީ ދަތުރެއްގައި 1984-85 ވަނަ އަހަރު މައިން ކުރާ މީހުންގެ ހަޅުތާލާ ބެހޭ ގޮތުން ސުވާލު ކުރުމުން ޖަވާބު ދިނީ އެއީ "ހުރިހާ ކަމެއް އެއް ފިރިހެނަކާ ބެހޭ ކަމެއް" (އާތުރް ސްކާގިލް އަށް އިޝާރާތް ކުރާ ކަމެއް) ކަމަށާއި އެކަމާ ރޫޓްލެޖް އެއްބަސް ނުވި ކަމަށެވެ. އެ ސުވާލު ކުރުމުން ރޫޓްލެޖް އަށް މީޑިއާގައި ވަރަށް ބޮޑަށް ފާޑުކިޔުން އަމާޒުވެ، އެ ޕްރޮޓޮކޯލްތައް އޭނާއަށް ނޭނގޭ ކަމަށް ވެސް ވިދާޅުވި އެވެ. 2014 ވަނަ އަހަރު ސްކޮޓްލޭންޑްގެ މިނިވަންކަމުގެ ރިފަރެންޑަމަށް ފަހު ބޮޑުވަޒީރު ޑޭވިޑް ކެމަރަން އެލިޒަބަތު އެ ނަތީޖާއާ މެދު ހިތްހަމަޖެހޭ ކަމަށް ވިދާޅުވާ އަޑު އިވުނެވެ. ޖަދަލުކުރެވޭ ގޮތުގައި ރިފަރެންޑަމާ ބެހޭ ގޮތުން ޕަބްލިކް ކޯޑް ކޮށްފައިވާ ބަޔާނެއް ނެރެފައި ވަނީ ބާލްމޯރަލް ކިރްކްގެ ބޭރުގައި ހުރި އެއް އަންހެނަކަށް ބުނަމުން ކަމަށާއި ނަތީޖާއާ މެދު މީހުން "ވަރަށް ފަރުވާތެރިކަމާއެކު" ވިސްނާނެ ކަމަށް އުންމީދު ކުރާ ކަމަށެވެ. ފަހުން އެނގުނު ގޮތުގައި ކެމަރަން ވަނީ އޭނާގެ ކަންބޮޑުވުން ރަޖިސްޓްރީ ކުރުމަށް ވަކިން އެދިފަ އެވެ.

އެލިޒަބަތު އަކީ ދީނީ އަދި މަދަނީ ވާޖިބުގެ ފުން އިހުސާސެއް އޮތް މީހެއް ކަމުން އޭނާގެ ތަޚުތުގެ ހުވާ ސީރިއަސްކޮށް ނަގާފައިވެ އެވެ. ޤާއިމުވެފައިވާ ޗާޗް އޮފް އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ސުޕްރީމް ގަވަރުނަރުގެ ރަސްމީ ދީނީ ދައުރު އެއްފަރާތްކޮށް، އެ ޗާޗާއި، ޤައުމީ ޗާޗް އޮފް ސްކޮޓްލޭންޑާއެކު އަޅުކަން ކުރެއްވިއެވެ. ދީންތަކުގެ މެދުގައި އޮންނަ ގުޅުންތަކަށް ތާއީދު ކުރައްވާކަން ދައްކަވައި، އެހެން ޗާޗުތަކާއި ދީންތަކުގެ ލީޑަރުންނާ ބައްދަލުކުރެއްވި އެވެ. އޭނާގެ އީމާންތެރިކަމާ ބެހޭ ޒާތީ ނޯޓެއް ގިނައިން ފެންނަނީ ކޮމަންވެލްތަށް ކޮންމެ އަހަރަކު ގެނެސްދޭ ކްރިސްމަސް މެސެޖްގަ އެވެ. 2000 ވަނަ އަހަރު އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ.

To many of us, our beliefs are of fundamental importance. For me the teachings of Christ and my own personal accountability before God provide a framework in which I try to lead my life. I, like so many of you, have drawn great comfort in difficult times from Christ's words and example.

އެލިޒަބަތު އަކީ 600 އަށް ވުރެ ގިނަ ޖަމިއްޔާތަކާއި ޗެރިޓީތަކުގެ ޕެޓްރޯނަރެކެވެ. ޗެރިޓީސް އެއިޑް ފައުންޑޭޝަނުން ލަފާކުރާ ގޮތުގައި އެލިޒަބަތު ވަނީ އޭނާގެ ވެރިކަމުގައި އޭނާގެ ޕެޓްރޯނޭޖްތަކަށް 1.4 ބިލިއަން ޕައުންޑަށް ވުރެ ގިނަ ޕައުންޑް ހޯދުމަށް އެހީތެރިވެދީފަ އެވެ. ޗުއްޓީ ހޭދަކުރުމަށް އޭނާގެ މައިގަނޑު ޝައުގުވެރިކަންތަކުގެ ތެރޭގައި އިކުއެސްޓްރިއަނިޒަމް އާއި ބުޅާތަކާއި ޚާއްސަކޮށް އޭނާގެ ޕެމްބްރޯކް ވެލްޝް ކޯގިސް ހިމެނެ އެވެ. އޭނާގެ މުޅި އުމުރު ދުވަހު ކޯޖިސް އަށް ލޯބި ފެށުނީ 1933 ވަނަ އަހަރު ޝާހީ ގިނަ ކޯގިސްތަކުގެ ތެރެއިން ފުރަތަމަ ކޯޖިސް ކަމަށްވާ ޑޫކީ އިންނެވެ. ރިލެކްސް، ނުރަސްމީ ގޭތެރޭގެ ދިރިއުޅުމެއްގެ މަންޒަރުތައް ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން ފެނިގެން ދިޔައެވެ؛ އޭނާއާއި އޭނާގެ އާއިލާއިން ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން އެކުގައި ކެއުމެއް ތައްޔާރުކޮށް، އޭގެ ފަހުން ތަށިތައް ދޮވެ އުޅުނެވެ.

މީޑިއާ ތަސްވީރާއި އާންމުންގެ ޚިޔާލު

1950 ގެ އަހަރުތަކުގައި ވެރިކަން ފެށުނު ޒުވާން އަންހެނެއްގެ ގޮތުގައި އެލިޒަބަތު ސިފަކޮށްފައިވަނީ ގްލޭމަރަސް "ފެއަރީ ޓޭލް ކުއީން" އެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ. ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ޓްރޮމާއަށް ފަހު އެއީ އުއްމީދުގެ ދުވަސްވަރެއް، ކުރިއެރުމާއި ކާމިޔާބީގެ ދުވަސްވަރެއް "އާ އެލިޒަބަތު ޒަމާނެއްގެ" އިންޒާރު ދޭ ދުވަސްވަރެކެވެ. ލޯޑް އަލްޓްރިންޗަމް 1957 ވަނަ އަހަރު އޭނާގެ ތަގުރީރުތައް "ޕްރިގިޝް ސްކޫލް ގާލް" ގެ ވާހަކަތަކެއް ފަދައިން އަޑު އިވޭ ކަމަށް އިލްތިމާސް ކުރުމަކީ އިންތިހާއަށް މަދުން ނޫނީ ނުފެންނަ ފާޑުކިޔުމެކެވެ. 1960 ގެ އަހަރުތަކުގެ ފަހުކޮޅު ރަސްކަމުގެ ޒަމާނީ ތަސްވީރެއް ދައްކުވައިދިނުމުގެ މަސައްކަތްތައް ކުރެވުނީ ޓީވީ ޑޮކިއުމެންޓްރީ "ރޯޔަލް ފެމިލީ" އިންނާއި ޕްރިންސް އޮފް ވޭލްސްގެ ގޮތުގައި ޕްރިންސް ޗާލްސްގެ އިންވެސްޓިޗާ ޓީވީން ދައްކައިގެންނެވެ. އެލިޒަބަތު ވެސް އާ އެހެން އުސޫލުތަކެއް ގާއިމް ކުރެއްވި އެވެ؛ އޭނާގެ ފުރަތަމަ ޝާހީ ވޯކްއައުޓް، އާންމުންގެ އާންމު މެމްބަރުންނާ ބައްދަލުކޮށް، 1970 ވަނަ އަހަރު އޮސްޓްރޭލިއާ އާއި ނިއުޒީލެންޑަށް ކުރި ދަތުރެއްގައި ކުރިއަށް ގެންދިޔަ އެވެ.

އޭނާގެ ވޯޑްރޯބް ތަރައްގީކުރީ ފެޝަނަށް ވުރެ ބޮޑަށް ފަންކްޝަނުން ދުއްވާލާފައިވާ ދެނެގަނެވޭ، ސިގްނެޗާ ސްޓައިލެކެވެ. އާންމު ތަންތަނުގައި ގިނައިން ސޮލިޑް ކުލައިގެ އޯވަކޯޓާއި ޒީނަތްތެރި ޓޮޕްކޮޅު ލައިގެން އުޅެން ފެށުމުން ގިނަ ބައެއްގެ ތެރެއިން ފަސޭހައިން ފެންނަން ފެށި އެވެ. އެކަމަނާގެ ވެރިކަން ނިމުނުއިރު އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި މީހުންނަށް އެލިޒަބަތު ޝަޚުޞީ ގޮތުން ފެނިފައި ނުވަތަ ބައްދަލުވެފައިވެއެވެ.

1977 ވަނަ އަހަރު އެލިޒަބަތު ގެ ސިލްވަރ ޖުބިލީގައި އެއްވެ ތިބި މީހުންނާއި އުފާފާޅުކުރުންތައް ތިބީ ހަގީގަތުގައި ވެސް ފޯރިގަދަކޮށް؛ އެކަމަކު، 1980 ގެ އަހަރުތަކުގައި، އެލިޒަބަތު ދަރިންގެ އަމިއްލަ އަދި މަސައްކަތުގެ ދިރިއުޅުން މީޑިއާގެ ބެލުމުގެ ދަށަށް އައުމާއެކު، ޝާހީ އާއިލާއަށް އާންމުންގެ ފާޑުކިޔުންތައް އިތުރުވި އެވެ. އޭނާގެ މަގުބޫލުކަން ދަށް ހިސާބަކަށް ދިޔައީ 1990 ގެ އަހަރުތަކުގަ އެވެ. އާންމުންގެ ޚިޔާލުގެ ޕްރެޝަރުގައި ފުރަތަމަ ފަހަރަށް އިންކަމް ޓެކްސް ދައްކަން ފެށުމުން ބަކިންހަމް ޕެލަސް އާންމުންނަށް ހުޅުވާލި އެވެ. އިނގިރޭސިވިލާތުގައި ޖުމްހޫރީ ފިކުރަށް ތާއީދު ދިރިހުރި ހަނދާނުގައި އެއްވެސް ޒަމާނަކަށް ވުރެ ބޮޑު ކަމަށް ފެނުނު ނަމަވެސް، ޖުމްހޫރީ ފިކުރަކީ އަދިވެސް މައިނޯރިޓީ ވިއުޕޮއިންޓެއް ކަމަށާއި، ޚުދު އެލިޒަބަތު ވެސް ރުހުން ލިބޭ މިންވަރު މަތި ކަމަށެވެ. ފާޑުކިޔުންތައް އަމާޒުވެފައިވަނީ އެލިޒަބަތު އަމިއްލަ ސުލޫކާއި އަމަލުތަކަށްވުރެ ބޮޑަށް ޚުދު ރަސްކަމުގެ މުއައްސަސާއާއި، އެލިޒަބަތުގެ ފުޅާ އާއިލާގެ ސުލޫކުގެ މައްޗަށެވެ. ރަސްކަމާމެދު ހިތްހަމަނުޖެހުން އެންމެ މައްޗަށް ދިޔައީ ވޭލްސްގެ ޕްރިންސެސް ޑަޔާނާ އަވަހާރަވުމުން ނަމަވެސް، އެލިޒަބަތުގެ އަމިއްލަ މަގުބޫލުކަން - އަދި ރަސްކަމަށް އާންމު ތާއީދު - އަލުން އުފެދުނީ ޑަޔާނާ މަރުވިތާ ފަސް ދުވަސް ފަހުން ދުނިޔެއަށް ލައިވް ޓީވީން ދެއްކުމުންނެވެ.

ނޮވެމްބަރު 1999 ގައި އޮސްޓްރޭލިއާގައި އޮސްޓްރޭލިއާގެ ރަސްކަމުގެ މުސްތަގުބަލާ ބެހޭ ގޮތުން ބޭއްވި ރެފިރެންޑަމްގައި ނުސީދާ ގޮތެއްގައި އިންތިޚާބު ކުރެވޭ ދައުލަތުގެ ވެރިއަކަށް އިސްކަންދީގެން އެ ނިޒާމު ހިފެހެއްޓުމަށް ތާއީދު ކުރި އެވެ. ގިނަ ރިޕަބްލިކަން ޕާޓީން ކްރެޑިޓް ކުރީ އެލިޒަބަތު ގެ ޒާތީ މަގުބޫލުކަން އޮސްޓްރޭލިއާގައި ރަސްކަން ދެމިއޮތުމުންނެވެ. 2010 ވަނަ އަހަރު ބޮޑުވަޒީރު ޖޫލިއާ ގިލާޑް ފާހަގަކުރެއްވި ގޮތުގައި އޮސްޓްރޭލިއާގައި އެލިޒަބަތު އަށް "ފުން ލޯތްބެއް" އޮތް ކަމަށާއި ރަސްކަމާ ބެހޭ އިތުރު ރެފިރެންޑަމެއް އެކަމަނާގެ ވެރިކަމަށް ފަހު މަޑުކުރަން ޖެހޭ ކަމަށެވެ. ގިލާޑްގެ ފަހަތުން 1999 ވަނަ އަހަރު ޖުމްހޫރީ ޕާޓީގެ ކެމްޕޭން އިސްކޮށް އުޅުއްވި މަލްކަމް ޓަރންބުލް ވެސް ހަމަ މިފަދައިން ގަބޫލުކުރެއްވި ގޮތުގައި އޭނާގެ އުމުރުގައި ޖުމްހޫރިއްޔާއަކަށް ވުމަށް އޮސްޓްރޭލިއާގެ ރައްޔިތުން ވޯޓު ނުދޭނެ އެވެ. "އެކަމަނާއަކީ އާދަޔާ ހިލާފު ދައުލަތުގެ ވެރިއަކަށް ވެފައި،" ޓަރންބުލް 2021 ވަނަ އަހަރު ވިދާޅުވި އެވެ، "އަދި އަޅުގަނޑަށް ހީވަނީ ތެދުތެދަށް ބުނާނަމަ އޮސްޓްރޭލިއާގައި ރަސްރަސްކަލުންނަށް ވުރެ އެލިޒަބަތު ޕާޓީގެ މީހުން ގިނަ" ކަމަށެވެ. ހަމައެފަދައިން 2008 ވަނަ އަހަރު ޓޫވާލޫގައި ވެސް އަދި 2009 ވަނަ އަހަރު ސެއިންޓް ވިންސެންޓް އެންޑް ގްރެނޭޑައިންސްގައި ވެސް ބޭއްވި ރިފަރެންޑަމްތަކުގައި ވޯޓުލާ މީހުން ވަނީ ޖުމްހޫރިއްޔާއަކަށް ވުމަށް ހުށަހެޅި ހުށަހެޅުންތައް ދެކޮޅު ހަދާފަ އެވެ.

2006 ވަނަ އަހަރާއި 2007 ވަނަ އަހަރު އިނގިރޭސިވިލާތުގައި ކުރި ވޯޓުތަކުން ދައްކާ ގޮތުގައި ރަސްކަމުގެ ވެރިކަމަށް ވަރުގަދަ ތާއީދެއް ލިބިފައިވާއިރު، އެލިޒަބަތު ޑައިމަންޑް ޖުބިލީ އަހަރު ކަމަށްވާ 2012 ވަނަ އަހަރު އޭނާއަށް ރުހުން ލިބުނު މިންވަރު 90 ޕަސެންޓަށް އަރާފައިވެ އެވެ. އޭނާގެ އާއިލާ އަނެއްކާވެސް ބެލުމުގެ ދަށަށް ދިޔައީ އޭނާގެ ދަރިފުޅު އެންޑްރޫ ކުށްވެރިވެފައިވާ ޖިންސީ ކުށްވެރިން ކަމަށްވާ ޖެފްރީ އެޕްސްޓައިން އާއި ގިސްލޭން މެކްސްވެލް އާއި ގުޅިގެންނެވެ މަސައްކަތްކުރާ ޝާހީ އާއިލާއިންނާއި އޭގެ ފަހުން އެމެރިކާއަށް ބަދަލުވުމެވެ. ނަމަވެސް ޕްލެޓިނަމް ޖުބިލީގެ ދުވަސްވަރު ގްރޭޓް ބްރިޓަންގައި ކުރި ވޯޓުލުންތަކުން ދައްކާ ގޮތުގައި ރަސްކަން ދެމެހެއްޓުމަށް ތާއީދު އޮތް ކަމަށާއި އެލިޒަބަތު ގެ އަމިއްލަ މަގުބޫލުކަން ވެސް ވަރުގަދަ ކަމަށެވެ. 2021 ވަނަ އަހަރުގެ ނިޔަލަށް ގަލަޕްގެ އަހަރީ ޕޯލުން ދައްކާ ގޮތުގައި ދުނިޔޭގެ ތިން ވަނައަށް އެންމެ ގިނަ ބަޔަކު ގަޔާވާ އަންހެން މީހާގެ ގޮތުގައި ދެމިއޮތްއިރު، ލިސްޓުގައި އޭނާ ހިމެނުނު 52 ފަހަރުގެ މާނައަކީ ޕޯލްގެ ތާރީހުގައި ގަދަ ދިހައެއްގައި ހިމެނުނު ކަމެވެ.

އެލިޒަބަތު ތަފާތު މީޑިއާތަކުގައި ފާހަގަކޮށްލެވޭ ގިނަ ފަންނާނުންގެ ރޯލުން ފެނިގެންދިޔައިރު، އޭގެ ތެރޭގައި ކުލަ ޖައްސާ ފަންނާނުން ކަމަށްވާ ޕިއެޓްރޯ އަނިގޯނީ، ޕީޓާ ބްލޭކް، ޗިންވޭ ޗުކުވޫގޯ-ރޯއީ، ޓެރެންސް ކުނޭއޯ، ލޫސިއަން ފްރޮއިޑް، ރޯލްފް ހެރިސް، ޑޭމިއަން ހިރސްޓް، ޖޫލިއެޓް ޕެނެޓް، އަދި ޓައި-ޝާން ޝިއަންބަރގް ހިމެނެއެވެ. އެލިޒަބަތު ގެ ފާހަގަކޮށްލެވޭ ފޮޓޯގްރާފަރުންގެ ތެރޭގައި ސެސިލް ބީޓަން، ޔޫސުފް ކާޝް، އަންވަރު ހުސެއިން، އެނީ ލޭބޮވިޓްޒް، ލޯޑް ލިޗްފީލްޑް، ޓެރީ އޯނީލް، ޖޯން ސްވަނެލް، އަދި ޑޮރޮތީ ވައިލްޑިންގް ހިމެނެ އެވެ. އެލިޒަބަތު ގެ ފުރަތަމަ ރަސްމީ ޕޯޓްރެއިޓް ފޮޓޯ ނަގާފައިވަނީ 1926 ވަނަ އަހަރު މާކަސް އެޑަމްސް އެވެ.

ރިފަރެންސްތައް

ބިބްލިއޮގްރަފީ

• Bedell Smith, Sally (2017). Elizabeth the Queen: The Woman Behind the Throne. Penguin Books. ISBN 978-1-4059-3216-5. 
• Bond, Jennie (2006). Elizabeth: Eighty Glorious Years. Carlton Publishing Group. ISBN 1-8444-2260-7. 
• (2002) Fifty Years the Queen. Dundurn Press. ISBN 978-1-5500-2360-2. 
• Bradford, Sarah (2002). Elizabeth: A Biography of Her Majesty the Queen, 2nd, Penguin. ISBN 978-0-1419-3333-7. 
• Bradford, Sarah (2012). Queen Elizabeth II: Her Life in Our Times. Penguin. ISBN 978-0-6709-1911-6. 
• Brandreth, Gyles (2004). Philip and Elizabeth: Portrait of a Marriage. Century. ISBN 0-7126-6103-4. 
• Briggs, Asa (1995). The History of Broadcasting in the United Kingdom. Oxford University Press. ISBN 0-1921-2967-8. 
• Bush, Karen (2007). Everything Dogs Expect You to Know. London: New Holland. ISBN 978-1-8453-7954-4. 
• Campbell, John (2003). Margaret Thatcher: The Iron Lady. Jonathan Cape. ISBN 0-2240-6156-9. 
• Crawford, Marion (1950). The Little Princesses. Cassell & Co.. 
• (1991) The BBC Book of Royal Memories: 1947–1990. BBC Books. ISBN 978-0-5633-6008-7. 
• Hardman, Robert (2011). Our Queen. Hutchinson. ISBN 978-0-0919-3689-1. 
• Hardman, Robert (2019). Queen of the World. Penguin Random House. ISBN 978-1-7808-9818-6. 
• Heald, Tim (2007). Princess Margaret: A Life Unravelled. Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-2978-4820-2. 
• Hoey, Brian (2002). Her Majesty: Fifty Regal Years. HarperCollins. ISBN 0-0065-3136-9. 
• Hoey, Brian (2022). Her Majesty Queen Elizabeth II: Platinum Jubilee Celebration: 70 Years: 1952–2022. Rizzoli. ISBN 978-1-8416-5939-8. 
• Knappett, Gill (2016). The Queen at 90: A Royal Birthday Souvenir. Pitkin. ISBN 978-0-7509-7031-0. 
• Lacey, Robert (2002). Royal: Her Majesty Queen Elizabeth II. Little, Brown. ISBN 0-3168-5940-0. 
• (1999) Lines of Succession: Heraldry of the Royal Families of Europe, 2nd, London: Little, Brown. ISBN 978-0-3168-4820-6. 
• Macmillan, Harold (1972). Pointing the Way 1959–1961. Macmillan. ISBN 0-3331-2411-1. 
• Marr, Andrew (2011). The Diamond Queen: Elizabeth II and Her People. Macmillan. ISBN 978-0-2307-4852-1. 
• Mitchell, James (2003). "Scotland: Cultural Base and Economic Catalysts", Britain Since 1945. Wiley-Blackwell, 109–125. DOI:10.1002/9780470758328.ch5. ISBN 978-0-6312-0967-6. 
• (1973) "The Royal Lineage", Burke's Guide to the Royal Family. London: Burke's Peerage. ISBN 0-2206-6222-3. 
• Neil, Andrew (1996). Full Disclosure. Macmillan. ISBN 0-3336-4682-7. 
• Nicolson, Harold (1952). King George the Fifth: His Life and Reign. Constable & Co.. 
• Petropoulos, Jonathan (2006). Royals and the Reich: The Princes von Hessen in Nazi Germany. Oxford University Press. ISBN 0-1951-6133-5. 
• Pimlott, Ben (2001). The Queen: Elizabeth II and the Monarchy. HarperCollins. ISBN 0-0025-5494-1. 
• Roberts, Andrew (2000). The House of Windsor. Cassell & Co.. ISBN 0-3043-5406-6. 
• Routledge, Paul (1994). Scargill: The Unauthorized Biography. London: Harper Collins. ISBN 0-0063-8077-8. 
• Shawcross, William (2002). Queen and Country. McClelland & Stewart. ISBN 0-7710-8056-5. 
• Tomaszewski, Fiona K. (2002). A Great Russia: Russia and the Triple Entente, 1905–1914. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-2759-7366-7. 
• Warwick, Christopher (2002). Princess Margaret: A Life of Contrasts. London: Carlton Publishing Group. ISBN 978-0-2330-5106-2. 
• Williamson, David (1987). Debrett's Kings and Queens of Britain. Webb & Bower. ISBN 0--86350-101-X. 
• Wyatt, Woodrow (1999). The Journals of Woodrow Wyatt. Macmillan. ISBN 0-3337-7405-1.