ރެހެނދި ޚަދީޖާ

އައްސުލްޠާނާ ޚަދީޖާ ޝްރީ ރާދާ އަބާރަނަ މަހާ ރެހެންދި ނިޔާވީ 1380) ނުވަތަ އެއަށްވުރެ މަޝްހޫރު ނަމުން ނަމަ ރެހެންދި ޚަދީޖާ އަކީ 1337 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސުލްތާނާ އެވެ. ރާއްޖޭގެ ތާރީހުގައި ވެސް އަންހެން ރަނިން ތެރޭގައި ހިމެނޭ އެއް އަންހެން ރަނިންނަކީ ވެސް އޭނާ އެވެ.

ޚަދީޖާއަކީ ރާއްޖޭގެ އުމަރު 1 ގެ އެންމެ ހަގު އަންހެން ދަރިފުޅެވެ. ބައްޕާފުޅު ސުލްޠާން ޢުމަރު 1341 ވަނަ އަހަރު އަވަހާރަވުމުން، ދަރިކަލުން އަޙްމަދު ޝިހާބުއްދީން ރާއްޖޭގެ އަޙްމަދު ޝިހާބުއްދީނުގެ ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތެވެ. ޚަދީޖާގެ ކޮއްކޯފުޅު ސުލްޠާން އަޙްމަދު ޝިހާބުއްދީން އަވަހާރަކޮށް، 1347 ވަނަ އަހަރު އަމިއްލަފުޅަށް ރަސްކަން ނަންގަވައި، ތީމުގޭ ދަރިކޮޅުގެ ފުރަތަމަ އަންހެން ވެރިޔަކަށް ވެވަޑައިގަތެވެ.

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސުލްޠާނާގެ ޢަސްކަރިއްޔާގައި ތިބީ، ބޭރު ޤައުމުތަކުގެ އުފަންވި ހާހެއްހާ ފިރިހެނުންނެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުންނަކީ ރަށްވެހިންނެވެ. އެކަމަނާއާ ސަލާމް ކުރެއްވުމަށް ކޮންމެ ދުވަހަކު ވެސް ބަޔަކު ގަނޑުވަރަށް އެއްވެ ތިބެއެވެ.

ވަނަވަރު

ފުރަތަމަ ރަސްކަން

ޚާދިޖާއަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސުލްޠާން ޢުމަރު 1 ގެ އެންމެ ހަގު ދަރިކަނބަލުންނެވެ. އަދި އެކަމަނާގެ (ޚާދިޖާގެ) ފަހު ރަސްކަން ކުރެއްވުމަށްފަހު އެކަމަނާއަށް ކާމިޔާބު ހޯއްދަވައިދެއްވި ރާދަފާތީގެ އެއްބަނޑު އެއްބަފާ ކޮއްކޯފުޅުވެސް ހިމެނިވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އެކަމަނާ ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގަތީ 1347 ވަނަ އަހަރު އެވެ. އެއީ 1363 ވަނަ އަހަރާ ހަމައަށް ދެމިގެން ދިޔަ އެކަމަނާގެ އަމިއްލަ ބޭބޭފުޅު ސުލްޠާން އަޙްމަދު ޝިހާބުއްދީން އެވެ.

އިބްނު ބަޠޫޠާ: "މިރަށްތަކުގެ ޢަޖައިބުތަކުގެ ތެރެއިން އެއް ޢަޖައިބު ކަމަކީ، އެރަށެއްގެ ވެރިޔާ (ސުލްޠާނާ) އަކީ ޚަދީޖާ ނަމަކަށް ކިޔާ އަންހެނެއް . ސިޔާދަތު އެންމެ ފުރަތަމަ ބޭނުންކުރެއްވީ އެކަމަނާގެ ބޮޑުބޭބެ، ދެން ބައްޕާފުޅު. ފަހުގެ ބޭކަލުން އަވަހާރަވުމުން އެކަމަނާގެ ބޭބޭފުޅު ޝިހާބުއްދީނު ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އޭނާ އަކީ އަދިވެސް ޒުވާން އުމުރުގައި އަދި މުޙައްމަދު އަލް-ހަޒްރާމީގެ ވެޒިރު އަބުދުالله ދަރިކަލުން ޝިހާބުއްދީނުގެ މަންމާފުޅާއި ކައިވެނި ބައްލަވައި، އޭނާގެ މައްޗަށް ގަދަވެގަތެވެ. އަދި ހަމަ އެހެންމެ އެކަމަނާގެ ފިރިކަލުން ވެޒިރު ޖަމާލްއްދީން އަވަހާރަވުމަށްފަހު މި ސުލްޠާނާ ޚަދީޖާއާ ވެސް ކައިވެނި ބައްލަވައިގަތެވެ." ދެން އެކަލާނގެ ކަށަވަރު ކޮށްދެވަނީ، އެކަމަނާގެ ކޮއްކޯފުޅު އަވަހާރަވެ، އެކަމަނާގެ ރަސްކަމުގެ ތަޚުތަށް އިސްކުރެއްވުމުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ކުރިމަތިވި ބާރުގަދަ ޖިހާދުތަކެވެ: "ވެރިކަން ކުރާ ގެއިން ސަލާމަތްވި ހަމައެކަނި ބޭފުޅަކީ އެކަލޭގެފާނުގެ ތިން ކޮއްކޯފުޅު . މޯލްޑިވް ޖަޒީރާތަކުގެ އަހުލުވެރިން އިސްކަންދިނީ އިސްތިޢުމާރީ ޚަދީޖާއަށް ކަމަށާއި އެކަމަނާއަކީ އެބޭކަލުންގެ ވާހަކަ (ޚަޠީބު) ޖަމާލްއުދެއިންގެ އަނބިކަނބަލުން ކަމުގައި ވެޒިރުވެވަޑައިގަތް ބޭކަނބަލެއް ކަމަށެވެ. ވެރިކަމުގެ ބާރުތައް އޭނާ ނެންގެވިއެވެ . އެކަމަކު އަމުރުތައް ނެރުނީ ހަމައެކަނި ޚަދީޖާގެ ނަމުގައެވެ. ކަދުރު ފަތްތަކުގައި ވަޅިއެއް ފަދަ ދަގަނޑު ގެ ތަންކޮޅެއް ކުޑަކޮށް ލިޔެފައި ހުރިއިރު ޤުރްއާނާއި ޢިލްމުގެ ފޮތްތައް ލިޔުމަށް މެނުވީ ކަރުދާސް ބޭނުން ކޮށްފައެއް ނުވެއެވެ.

އިބްނު ބަޠޫޠާގެ ނަޒަރުގައި:

"ވާހަކަދައްކަވާ (ޚަޠީބު) ހުކުރު ނަމާދުގައި ވެސް އަދި އެހެން ބައެއް މުނާސަބަތުތަކުގައި ވެސް ރާނީ (ސުލްޠާނާ) ގެ ވާހަކަ ކިޔައިދެއްވި. އޭ އަހުރެންގެ إله އެވެ! އެކަލާނގެ وحى ކުރައްވާނެތެވެ. އިބަރަސްކަލާނގެ حكمة ފުޅުން އިބަރަސްކަލާނގެ ހުރިހާ މަޚްލޫޤުންގެ ތެރެއިން خيار ކުރައްވައި، އެންމެހާ މުސްލިމުންނަށްޓަކައި އިބަރަސްކަލާނގެ فضل ވަންތަކަމުގެ ތެރެއިން ވާ އަޅަކު ކަމުގައި ލެއްވި ކަމަނާއަށް نصر ދެއްވާނދޭވެ!

އިބްނު ބަޠޫޠާ ސިފަކުރައްވާ ގޮތުގައި ރާއްޖޭގައި އަންހެނުން ބުރުގާ އަޅައިގެން ނުތިބެ، އެހެން މުސްލިމް އަންހެނުންފަދައިން، ރާނީ ޚަދީޖާވެސް ނުހައްދަވާ ކަމަށާއި، އެކަންކަން ކުރުމަށް އޭނާ ކުރި މަސައްކަތް ނާކާމިޔާބުވީއެވެ. 

ދެވަނަ ރަސްކަން

1363 ވަނަ އަހަރު އެކަމަނާގެ ވިޒިއަރ އަދި ފިރިކަލުން މުޙައްމަދު އަލްޖަމީލު ގެ ސަބަބުން އެކަމަނާ ގެ ވެރިކަން ނިމުމަކަށް ގެނެވުނެވެ. ނަމަވެސް 1364 ވަނަ އަހަރު އެކަމަނާ ރަސްކަމަށް ވަޑައިގެންނެވީ އެކަމަނާގެ ފުރަތަމަ ފިރިކަލުން ޑިސްޕޯސްކުރައްވައި، އެ ފިރިކަލުން ގެ ނަމުން ނަންދެއްވުމަށްފަހު އަނެއްކާވެސް ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގެންނެވުމުންނެވެ. އެކަމަނާގެ ދެވަނަ ރަސްކަން 1364 އިން 1374 އަށް ދެމިގެން ދިޔައެވެ. 1364 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން 1374 ވަނަ އަހަރާ ހަމައަށް އެކަމަނާގެ ދެވަނަ ފިރިކަލުން އަދި ވަޒީރުޢަބްދުالله 1، އެކަމަނާ ގެ ދެވަނަ ފިރިކަލުން އަދި ވަޒީރުލް އަޒީޒަމެވެ.

ތިންވަނަ ރަސްކަން

އެކަމަނާގެ ތަޤްދީރު ގެ ތިންވަނަ އަހަރު، 1376 ވަނަ އަހަރު އެކަމަނާ އަވަހާރަކޮށް، އެކަމަނާގެ ދެވަނަ ފިރިކަލުން ޢަބްދުالله 1، މަޤާމުން ވަކިކުރެއްވި އެވެ. އެހެންކަމުން އެކަމަނާގެ ތިންވަނަ އަދި އެންމެ ފަހު ރަސްކަން ފެށުނީ 1376 ވަނަ އަހަރުއެވެ. 1380 ވަނަ އަހަރާ ހަމައަށް ދެމިގެން ދިޔައެވެ. ގާތްގަޑަކަށް 30 އަހަރު ވަންދެން އެކަމަނާ ވެރިކަން ކުރެއްވި ފިރިކަލުން ދެފަހަރެއްގެ މަތިން ޑިސްކޮލިފައި ކުރެއްވި ނަމަވެސް، އެކަމަނާ ވަނީ އެ ގައުމުގައި ވެރިކަން ކުރައްވާފައެވެ. އެކަމަނާގެ ފަހަތްކަލާގައި ހުންނެވީ ރާދަފަތި އެވެ.

ޝަޚްޞިއްޔަތު

ރެހެނދި ޚަދީޖާއަކީ ރާއްޖޭގެ ތާރީޚީ ޝަޚުޞިއްޔަތުގެ ތެރެއިން ފާހަގަކޮށްލެވޭ ޝަޚްސިއްޔަތަކަށްވާއިރު، މި ރަދުންގެ ޝަޚުޞިއްޔަތު ވެސް ވަރަށް ބޮޑަށް މަޝްހޫރުވެ، އެ ރަދުންގެ ޝަޚުޞިއްޔަތު ވެސް އެރަދުންގެ ނަންފުޅުގައި ވެއެވެ. މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނާއި ދޮން ބަންޑާރައިން ފަދަ ބަޠަލުންގެ ނާޖާއިޒު ފައިދާ ރާއްޖޭގެ ތާރީޚުން ފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ. ނަމަވެސް ޖީލުތަކުގެ ތެރޭގައި ވާރުތަވަމުން އައިސްފައިވާ މަދު ރާނީންގެ ރިކޯޑްތަކަކީ އެބައިމީހުންގެ ލަޤަބާއި ޖީންސީ ރިކޯޑްކުރާ މަދު ލައިންތަކެއް ކަމުގައި ނޫނީ ނުވާނެއެވެ. މި އާންމު ޓްރެންޑަށް ބަލާއިރު މަދު އެކްސްޕެކްޓޭޝަންތަކުގެ ތެރެއިން އެއް ވާހަކައަކީ ރާނީ ޚަދީޖާގެ ވާހަކަތަކެވެ.

ކޮންމެ ފަހަރަކު ވެސް އަމިއްލަ ފިރިމީހާ ގެއިން ދެ ފަހަރެއްގެ މަތިން އެކަމަނާ ޑިސްކޮލިފައި ކޮށް، އޭނާއާ ދެކޮޅަށް ތެދުވުމަށް މަޖުބޫރު ކުރުވައި، އޭނާއާ ދެކޮޅަށް ރޭވުންތައް ރޭވި އަމިއްލަ ކޯޓްތައް ވެސް ވަރަށް ބޮޑަށް ހަލަބޮލިކޮށްލި އެވެ. އެކަމަނާ ކާމިޔާބު ކަމާއެކު ތިން ރަސްކަލުން ގެ އެކަމަނާގެ ކޮއްކޯފުޅު އަދި ދެ ފިރިކަލުންނެވެ. ތިން ރަސްކަލުން އަވަހާރަކޮށްލުމަށް ކާމިޔާބު ކަމާއެކު މެނޭޖު ކުރި ނަމަވެސް، ހަމަ އެ ނަސީބުން އެކަމަނާ ސަލާމަތްވެވަޑައިގެންނެވި އެވެ.

އެކަމަނާގެ ކިބައިން ރަސްކަން ހޯއްދެވުމަށް ކެރިވަޑައިގަތް ފިރިކަލުން އަވަހާރަކޮށްލި ރާނީގެ ވާހަކަތައް ދިވެހިންގެ ތެރޭގައި އެތައް ޖީލުތަކެއް ވަންދެން ފެތުރިގެން ދިޔައެވެ. ބައެއް ދިވެހިންނަށް އަންހެން ބާރުވެރިކަމުގެ ރަމްޒަކަށް އެކަމަނާ ވެވަޑައިގަތެވެ. ދެހާހާގެ އަހަރުތަކުގެ ކުރީކޮޅު ބިމު އަޑީގައި ފެމިނިސްޓް މޫވްމަންޓެއް ގެ ނަމުން ނަން ދެވިފައިވާ "ރެހެންދި" ގެ ނަމުން ނަން ދެވިފައިވާ މި މޫވްމަންޓަކީ ރާނީގެ ނަމުން ނަން ދެވިފައިވާ މޫވްމަންޓެކެވެ.